Duchowny, Duchowni

w opracowaniu

nr hasła: 236

Fleksja

przymiotnik
Widok zaawansowany
stopień: równy

przypadek liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik duchowny
duchowna
duchowne
duchownie
dopełniacz duchownego
duchownej
duchownego
celownik duchownemu
-duchownemu
biernik duchownego
duchowny
-duchowne
narzędnik duchownym
duchowną
duchownem
duchownym
miejscownik -duchownej
duchownem
wołacz duchowny
--
przypadek liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik --duchownyma
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj przymnogi osobowyrodzaj przymnogi nieosobowy
mianownik duchowni
--duchowni
-
dopełniacz duchownych
duchownych
---
celownik duchownym
----
biernik duchowne
duchownie
duchowne
duchowne
-duchowne
narzędnik duchownymi
duchownymi
---
miejscownik duchownych
duchownych
duchownych
--
wołacz -----
stopień: wyższy

przypadek liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj przymnogi osobowyrodzaj przymnogi nieosobowy
mianownik -----
dopełniacz -----
celownik -----
biernik -----
narzędnik -----
miejscownik -----
wołacz -----
stopień: najwyższy

przypadek liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj przymnogi osobowyrodzaj przymnogi nieosobowy
mianownik -----
dopełniacz -----
celownik -----
biernik -----
narzędnik -----
miejscownik -----
wołacz -----

Semantyka

Definicje
1. 'dotyczący duszy, ducha, im właściwy, mistyczny, tajemny' - 'qui animae est,
animam attinet, mysticus'
  • O *naradzenv Syna Boszego troya<kie jeść wykładanie: pirzw>sze wekuge, drugh (pro. drugye) duchowne, a trzecye<cielesne>.... Iszayas <zmowił nam, iże> wtore narodzene Bosze gesc duchowne, <bo w siercach naszych> naradza se przes *nyloszerdze albo wnøtrz<ne nasze dobro>czi XIV ex. Pocz (1) - nk v
  • Mir medzi czalem y duszø czini, ogen duchowni w serczu podszega (sc. żałtarz) ca 1400 Fl - Prol 6
  • Christus... invitasset Iudeos ad nupcias misteriales duchowne, scilicet ad fidem sue incarnacionis, per servos suos, scilicet prophetas et apostolos XV med. GlKazB III (7) - 86
  • Poczanthek vini, to gest duchowney nyemocz<y> 1461-1467 Serm - 248r
  • Amor oculorum spiritualium purgaturus miloscz oczisczayancza oczi duchowne 1461-1467 Serm - 400v
  • Spirituale duchownye autem homicidium masoboystvo comittitur... iniquitatem, oppresionem, vczysnyenye, et iniusticiam faciendo XV p. post. GlKazB III (11) - 102
  • Recipiendo igitur eius corpus, corpori mistico duchovnemu unimur... Wnde dicitur I Cor X: Panis, quem frangimus, participacio corpori Dominis est (por. I Cor 10, 16) XV in. GlKazB II (5) - 103
  • Spiritualis duchoffny XV p. post. WokPet I - 8
  • Zyvotha vyecznego wschelką zadza dvchowna ządacz (vitam aeternam omni concupiscentia spiritali desiderare) XV ex. SKJ I (2.1)
  • Ten psalm powyada, yze Cristus duchownym strumyenyem vwyeszyelya duszny przebytek w konyecz Boga ca 1500 Puł - 45 arg.
  • Poweda (sc. ten psalm), yze Krystussowy ymamy trøbamy duchownymy wszytkø myszlø spyewacz ca 1500 Puł - 80 arg.
  • Samech szye wyklada sluchay albo sczwyrdzenye, bo nygeden stwyrdzon bywa, yen nye slucha duchownyma vszyma, czo by myal naszlyadowacz ca 1500 Puł - 118h arg.
  • Caritas benigna est, dobrothlyva yest, myloszerna yesth (I Cor 13, 4), bo za slosczy vczynyone slvszy swem dobrem sczedrze dvchownem y czesnyem kasdemv ca 1500 Quaestiones VIII - 22
  • Mysticus (…) id est sacer diuinus occultus prefiguratiuus dvchowny ca 1500 WokLub - 83v
  • Spiritualis et hoc <spiritua>le geystlich dvchowny inde spiritualitas dvchovyenstvo ca 1500 WokLub - 129r
  • Yesu Criste..., przyyay my thego, abych... mogla przyacz czyebye... z dvchownym veszelym y z bozym kochanym XVI in. Naw - 59v
2. 'związany ze stanem duchownym, jemu właściwy' - 'spiritualis, qui ad spiritualium ordinem pertinet'
  • Gako vy tho szamy dobrze vecze, ysczy fszythczy ludze na tem tho swecze, tako dobrze svethsczy gako duchofniy, chøcz ony tego, abicz gim ludze czescz y chualø czynily ca 1409 Gn - 11r
  • Wstawyami abi... szolthissy thako dvchownich yako y szwyeczskych persoon (tam spiritualium, quam saecularium personarum) podlug gych dostatkv na kazdą woyną sz namy szly a bily gycz y cząngnącz wynowaczi 1449 Sul (1.1) - 23
  • Wstawyami, aby czy tho dvchowny zzaaczi naszego krolyewstwa, kthoregolye bi bily staadla, ymyenye oczciznnee trzymayączi, z namy gycz oczwyscze myely na kaszdee woyni (statuimus, quod idem clerici... nobiscum personaliter transire teneantur ad quamlibet expeditionem) 1449 Sul (1.1) - 23
  • Vyerzycz tesch temv mamy, yze byl przyąl (sc. szatan) czlovyeka formą na szye..., bo yako mynya, ysch byl v duchovney albo ve mnnyskey postavye przyschedl XVI in. Rozm - 198
3. 'religijny, kultowy' - 'religiosus, ad religionem, ritum pertinens'
  • Impleamini Spiritu Sancto, loquentes vobismetipsis in psalmis et in ympnis, et canticis spiritualibus w spyevanyw duchownem (Eph 5, 18–19) 1403 GlJag (13.1) - 101
  • Impleamini Spiritu Sancto, loquentes wobismetipsis in psalmis et in ympnis et canticis spiritualibus w ch<w>alach duchownich (Eph 5, 18-9) 1435 GlKazB II (4) - 54
  • A gdisz biszcze weszly w szemyø, ktorø Pan ma dacz wam, yako szlubyl, gest bødzeczye chowacz ty to obiczage duchowne (observabitis ceremonias istas) 1455 BZ (1) - Ex 12, 25
  • Movil iest Pan kv Moyzeszovi, rzekøøcz: pokolena Levi nye lici..., ale vstavysz ge nad stanem swyadzeczstwa..., a czsokoli kv dvchownim obiczayom przislvsza (constitue eos super tabernaculum testimonii..., et quidquid ad caeremonias pertinet) 1455 BZ (1) - Num 1, 50
  • Ostrzegay przikazanya gego y slowa gego y dvchownich obyczayow, ges to iest w zakonye przikazano (custodire verba et caeremonias eius, quae in lege praecepta sunt) 1455 BZ (1) - Deut 17, 19
  • Cerimonie swyanthosczy wyadome aut obyczagye duchowne (Abraham... ceremonias legesque servaverit Gen 26, 5) 1471 MamKal - 12
  • Cerimonias duchownye obyczaye (revertimini a viis vestris pessimis, et custodite praecepta mea et caeremonias iuxta omnem legem IV Reg 17, 13) ca 1470 MamLub - 89
  • Cerimonias duchowne obyathy (revertimini a viis vestris pessimis et custodite praecepta mea et ceremonias iuxta omnem legem IV Reg 17, 13) 1471 MamKal - 89
Połączenia wyrazowe
duchowna mać
01. 'matka chrzestna'duchowne prawo
02. 'prawo stosowane w sądach kościelnych, dotyczące głównie osób i majątków duchownych, prawo kanoniczne'
  • Dvchownego prawa vstawyenye szkodnyky rolne barso w zawysczy yma (canonica sanctio depopulationes agrorum multum odio habeat) 1449 Sul (1.1) - 48
duchowne prawo
03. 'sąd kościelny'duchowne prawo
04. 'żydowskie prawo religijne'
  • Annasz vszyavszy mylego Iesucrista y dal y v rące lycemyernykom..., y poslal y zvyazanego do Cayffasa, ktory byl tego lata byskupem y sądzya v duchovnych pravyech XVI in. Rozm - 703
duchowny brat
05. 'syn matki chrzestnej'duchowny lud
06. 'duchowieństwo, kapłani'
  • Dayą sze wynen, czsos sgreschil przeczywo sedmorakey swąntosczy czerekwe swante, yszes… swego zakonw y duchofnego luda ne czszczyl XV med. Spow (10)
duchowny ociec
07. 'ojciec chrzestny'duchowny żywot
08. 'życie poświęcone sprawom ducha, refleksji i modlitwie, kontemplacyjne'
  • Due sorores…. Martha significat actiuam…, Magdalena significat vitam contemplatiuam duchowny…. Vita actiua, praczuyączy, contemplatiua, duchowny zywot XV p. post. R XXIV (2.14) - 374
  • Due sorores…. Martha significat actiuam…, Magdalena significat vitam contemplatiuam duchowny…. Vita actiua, praczuyączy, contemplatiua, duchowny zywot XV p. post. R XXIV (2.14) - 374
ociec duchowny
09. 'spowiednik'
  • Ia, gresni czlowek, *kaio se Occzu y mile Marie..., y tobe, otcze duchowni mich wsech grzechow.... Prossø tworcza wssemoganczego... y mili Matki Boze..., y czebe, occze duchowni, bi me raczil rosdrzessicz mich wsech grzechow ca 1415 Spow (2)
sjem duchowny
10. 'zjazd duchowieństwa, synod'
Formy wyrazu w funkcji innych części mowy
duchowny (rzeczownik)
'członek stanu duchownego'duchowny (rzeczownik)
'osoba konsekrowana, zakonnik lub zakonnica'
  • Nova stella est devocio que debet esse in religiosis, w duchownich, yako w mnischech a mnyskach, qui ideo postposuerunt curas seculi, ut libertius vacare possent devicioni XV med. SKJ V (1) - 274
duchowny (rzeczownik)
'członek starożytnej sekty żydowskiej rygorystycznie przestrzegającej prawa religijnego, faryzeusz'

Zapożyczenie

–

Uwagi

–

Bibliografia

–

Odsyłacze

Sstp

Sstp II 216b
PDF

Errata

-

Jak cytować?

BLŚP, hasło nr 236, www.blsp.ijp.pan.pl, [dostęp: 21-04-2025 r.]
oprac. MK
Wszelkie prawa zastrzeżone 2024 © Baza Leksykalna Średniowiecznej Polszczyzny