Czerwony, Czerwoni, Czyrwiony, Czyrwony, Czyrzwiony, Czyrzwony

w opracowaniu

nr hasła: 1627

Fleksja

przymiotnik
Widok zaawansowany
stopień: równy

przypadek liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik czyrwiony
czyrwony
czyrzwiony
czyrzwony
czyrwiona
czyrwona
czerwone
czerwonie
czyrwone
dopełniacz czyrwionego
czyrwonego
czyrwone
czyrwonej
czyrwonego
celownik ---
biernik czyrwiony
czyrwony
czyrwioną
czyrwoną
czyrzwoną
czyrwone
narzędnik czyrwionym
czyrwonym
czyrwioną
czyrwoną
czyrzwioną
czyrzwoną
czyrwonem
miejscownik czyrwonem
--
wołacz -czyrwona
-
przypadek liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj przymnogi nieosobowy
mianownik -czyrwone
-czyrwone
dopełniacz czyrwonych
czyrwonych
--
celownik ----
biernik czyrwione
czyrwone
czyrwione
czyrwone
--
narzędnik ----
miejscownik czyrwonych
---
wołacz ----
stopień: wyższy

przypadek liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj przymnogi nieosobowy
mianownik ----
dopełniacz ----
celownik ----
biernik ----
narzędnik ----
miejscownik ----
wołacz ----
stopień: najwyższy

przypadek liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj przymnogi nieosobowy
mianownik ----
dopełniacz ----
celownik ----
biernik ----
narzędnik ----
miejscownik ----
wołacz ----

Semantyka

Definicje
1. 'koloru krwi, szkarłatny' - 'ruber, purpureus, coccineus'
  • Ysz Ianusz yest postal s naszey kr[z]we..., post matrem Cumensky zawolana Czirwonego Sczytu 1419 Pozn - nr 976
  • Iaco Iandrzey Boyanowsky yest prawy nass brath po gego oczczu y gest clenotu Baranow, czsso nossą byaly baran na czirwonem sczicze 1422 Kościan - nr 922
  • Rubet ut sinopide tinctus, gl. tali colore rubeo czyrzwoną massczą 1466 R XXII (1.1) - 27
  • Sinopide czyrwona mascza a. barwą (facit laquearia cedrina, pingitque sinopide Jer 22, 14) ca 1470 MamLub - 211
  • Sinopide czirzwyoną masczą a. barvą (facit laquearia cedrina, pingitque sinopide Jer 22, 14) 1471 MamKal - 211
  • Piper kylvngen id est yagodi czyrvone XV p. post. R LIII - 63
  • Zyly yego a czelyvsczy yego (sc. Jesukrysta) ty szą vyelmy svyatle a dzyvno crasne, a svyeczące yako rosa. Yako byaloscz slvczona z rumyanosczya svyeczyly szye roskoschnye albo yako nadobnoscz czyrvone roze XVI in. Rozm - 150
2. 'koloru zbliżonego do czerwieni, hiacyntowy, fiołkowy' - 'hyacinthinus'
  • Iacinctuabiles czyrwone (ita vidi equos in visione, et qui sedebant super eos, habebant loricas igneas, et hyacinthinas, et sulphureas Apoc 9, 17) ca 1470 MamLub - 308
  • Iacinctuales czirwyone (ita vidi equos in visione, et qui sedebant super eos, habebant loricas igneas, et hyacinthinas, et sulphureas Apoc 9, 17) 1471 MamKal - 308
3. (o tkaninie, skórze, blasze, drewnie) 'barwiony na czerwono' - (de panno, pelle, lamina, ligno) 'rubricatus'
  • Szødlywye offyervy Bogu zloto y szrzebro..., modre postawcze y pawlokøø, czyrwone sukno dwogecz barwyone y byale plotno (omnis voluntarius et prono animo offerat eas Domino: aurum et argentum..., hyacinthum et purpuram, coccumque bis tinctum, et byssum) 1455 BZ (1) - Ex 35, 6
  • Szødlywye offyervy Bogu zloto y szrzebro..., szyrszl koszøø, skopowe skory czyrwone y modre (omnis voluntarius et prono animo offerat eas Domino: aurum et argentum..., pilos caprarum, pellesque arietum rubricatas, et ianthinas) 1455 BZ (1) - Ex 35, 7
  • Alye y nyewyasti *nauczyone daly søø, czso søø naprzøødly, postawczow modrich, pawlok czyrwonich, sukyen dwogecz krassonich y byalich, y prøgatich (sed et mulieres doctae, quae neverant, dederunt hyacinthum, purpuram, et vermiculum, ac byssum) 1455 BZ (1) - Ex 35, 25
  • Udzyalal pawlokøø albo oponø s modrey barwy y s pawloky, y sz sukna czyrwonego dwogecz barwyonego, y sz byalego lnv przessukowanego dzalem przeszywanym (fecit et velum de hyacintho, et purpura, vermiculo, ac bysso retorta, opere polymitario) 1455 BZ (1) - Ex 36, 35
  • Rospostrø s wyrzchv plascz czirwony a tim (pro ten) lepak przikriyø zaslonø modrich skor a wewlekø zaboge (extendentque desuper pallium coccineum, quod rursum operient velamento ianthinarum pellium, et inducent vectes) 1455 BZ (1) - Num 4, 8
  • Sczit <sy>lnich gego ognyowi, møszow<y>e zastøp gego w czirwonich po<st>awczoch (clypeus fortium ejus ignitus, viri exercitus in coccineis) 1455 BZ (1) - Nah 2, 3
  • Rubrum est vestimentum czervonye odzenye 1461-1467 Serm - 110v
  • Rubricatis czyrwonich (facies et operimentum aliud tecto de pellibus arietum rubricatis Ex 26, 14) ca 1470 MamLub - 26
  • Torto cocco przesukawanim knem (pro lnem) czirwonim (torto cocco opus artificis Ecclus 45, 13) ca 1470 MamLub - 177
  • Rubricatas czirwyone (facies et operimentum aliud tecto de pellibus arietum rubricatis Ex 26, 14) 1471 MamKal - 26
  • Coccineum czirwone (extendentque desuper pallium coccineum Num 4, 8) 1471 MamKal - 39
  • Cocc[in]um czirwyony postawyecz (byssum et purpuram, coccum offerunt et hyacinthum I Reg prol.) 1471 MamKal - 63
  • Vitta coccinna quasi flos czirzwyony (sicut vitta coccinea labia tua Cant 4, 3) 1471 MamKal - 147
  • Torto cocco przeschukovanym postawczem czirwyonym (torto cocco opus artificis Ecclus 45, 13) 1471 MamKal - 177
  • Coccinea czirvyona (accipiens sanguinem vitulorum et hircorum cum aqua, et lana coccinea, et hyssopo Hebr 9, 19) 1471 MamKal - 294
  • Stanislaus Yuraschowsky paweza cyrwona..., Nic<o>laus W<o>yewothka paweza z *rzebrem, capalyn cyrwony, myska cyrna..., Iohannes Swyacz paweza ze *rzebrem, lepka cyrwona, myska cyrwona, schynka cyrna a schabla 1471 GórsPiech - 210-212
  • Byl (sc. Jesukryst) tako barzo krvyą oplynąl po yego svyatem oblyczv y po [v] yego zyvoczye, yze yakoby y (leg. ji) czyrvonem plothnem obvynąl XVI in. Rozm - 822
4. (o skórze człowieka) 'zarumieniony'5. (o włosach człowieka) 'rudy' - 'rufus'
  • Ruffus czirzwony (qui prior egressus est, rufus erat, et totus in morem pellis hispidus, vocatumque est nomen eius Esau Gen 25, 25) 1471 MamKal - 12
6. (o maści zwierzęcia) 'rudy, gniady' - 'rufus, rubeus'7. (o wysuszonych roślinach i ich częściach) 'złocistorudy' - 'rufus'
Połączenia wyrazowe
czyrwiony dąb
01. bot. 'drzewo z rodziny bukowatych, dąb ostrolistny'
  • Ilicem czirwyonego zamba (pro damba, artifex lignarius... succidit cedros, tulit ilicem, et quercum Is 44, 14) 1471 MamKal - 198
czyrwiona gorczyca
02. bot. 'roślina z rodziny kapustowatych, gorczyca czarna'czerwone jabłko
03. 'owoc granatu'czyrwone korzenie
04. bot. 'roślina z rodziny marzanowatych, marzana barwierska'czyrwiony kuklik
05. bot. 'roślina z rodziny różowatych, kuklik zwisły'czyrwiona, czyrwona, czyrzwona niemoc
06. 'chorobliwy upływ krwi'
  • Et ecce mulier, que sanquinis fluxum, czyrzwonø nemocz, paciebatur duodecim annis, accessit... retro ca 1420 R XXIV (1.9) - 82
  • Fluxum sangwinis czyrwona nyemocz (ecce mulier, quae sanguinis fluxum patiebatur duodecim annis, accessit retro, Math 9, 20) ca 1470 MamLub - 262
  • Fluxum sanguinis czirwyoną nyemocz (ecce mulier, quae sanguinis fluxum patiebatur duodecim annis, accessit retro, Math 9, 20) 1471 MamKal - 262
czyrwiona, czyrwona niemoc
07. 'krwawa biegunka, czerwonka'
  • Lienteria quidam morbus vlg. czyrwyoną nyemocz et dicuntur lienteria diarria et dissenteria 1442 WokRacz - 135r
  • Disencia est intestinorum infirmitas czyrwona nyemocz (contigit autem patrem Publii febribus et dysenteria vexatum iacere Act 28, 8) ca 1470 MamLub - 303
  • Disserentia est intestinorum infirmitas czirwyona nyemocz (contigit autem patrem Publii febribus et dysenteria vexatum iacere Act 28, 8) 1471 MamKal - 303
  • Contra fluxum ventris al. czyrvona nyemicz (pro nyemocz)... Item contra fluxum ventris al. ad restringendum *byegvnke XV ex. CatCodJag VI (1.2) - 23
czyrwona roża
08. bot. 'krzew z rodziny różowatych, róża francuska'czerwone złoto
09. 'złoto najczystsze'
  • Obrisus (…) id est purus clarus et est optimi coloris splendens vt aurum obrisum zolthe vel czervone slotho ca 1500 WokLub - 90r
roża czyrwiona
10. 'krzew z rodziny różowatych, róża francuska'złoty czyrwony
11. 'złota moneta, dukat'
  • Ysze... matka pana Sciborowa nye wszyøla... poltrzeczya tyszyøcza... zlotich czyrwonich panyey Margarzaczinich 1427 Kal - nr 715

Zapożyczenie

–

Uwagi

–

Bibliografia

–

Odsyłacze

Sstp

Sstp I 371b
PDF

Errata

-

Jak cytować?

BLŚP, hasło nr 1627, www.blsp.ijp.pan.pl, [dostęp: 21-04-2025 r.]
oprac. MK
Wszelkie prawa zastrzeżone 2024 © Baza Leksykalna Średniowiecznej Polszczyzny