Umrzeć, Humrzeć

w opracowaniu

nr hasła: 1526

Fleksja

czasownik
Widok zaawansowany

BEZOKOLICZNIK

Bezokolicznik, strona czynna

forma
umrzeci
umrzeć

FORMY OSOBOWE

Forma osobowa, tryb oznajmujący, strona czynna, czas teraźniejszy

liczba pojedyncza
osoba forma
1.umrę
2.umrzesz
3.umrze
liczba podwójna
osoba forma
1.-
2.umrzeta
3.-
liczba mnoga
osoba forma
1.umrzemy
2.umrzecie
3.umrą

Forma osobowa, tryb oznajmujący, strona czynna, czas przeszły

liczba pojedyncza
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj nieznany/wspólny
1.----
2.----
3.jest umarł
umar
umar jest
umarł
umarł jest
jest umarła
umarła
umarła jest
umerła
umarło
-
liczba podwójna
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj nieznany/wspólny
1.----
2.----
3.-sta umarła
umarłasta
---
liczba mnoga
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj nieznany/wspólny
1.----
2.----
3.są umarli
umarli
umarli są
umarły
-umarły

Forma osobowa, tryb oznajmujący, strona czynna, czas zaprzeszły

liczba pojedyncza
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.był jest umarł
był umarł
jest był umarł
była umarła
jestci była umarła
-
liczba podwójna
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.---
liczba mnoga
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.---

Forma osobowa, tryb rozkazujący, strona czynna

liczba pojedyncza
osoba forma
1.-
2.umrzy
3.-
liczba podwójna
osoba forma
1.-
2.-
3.-
liczba mnoga
osoba forma
1.-
2.-
3.-

Forma osobowa, tryb przypuszczający, strona czynna

liczba pojedyncza
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj nieznany/wspólny
1.-bych umarł
bych był umarł
-bych umarła
--
2.--by umarła
--
3.-by umarł
-by umarłby
by był umarł
umarłby
-by umarła
umarłaby
-by umarło
umarłoby
-
liczba podwójna
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj nieznany/wspólny
1.-bychowa umarła
---
2.----
3.----
liczba mnoga
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj nieznany/wspólny
1.-bychom umarli
---
2.-byście umarli
---
3.umarliby
---by umarły

FORMY NIEOSOBOWE

IMIESŁÓW

Imiesłów przymiotnikowy czynny czasu przeszłego II

typ odmiany: prosta

liczba pojedyncza
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj nieznany/wspólny
mianownikumarł
umar
-umarło
-
dopełniacz----
celownik----
biernik----
narzędnik----
miejscownik----
wołacz----
liczba podwójna
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj nieznany/wspólny
mianownik----
dopełniacz----
celownik----
biernik----
narzędnik----
miejscownik----
wołacz----
liczba mnoga
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj nieznany/wspólny
mianownik-umarły
-umarły
dopełniacz----
celownik----
biernik----
narzędnik----
miejscownik----
wołacz----
typ odmiany: złożona

liczba pojedyncza
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj nieznany/wspólny
mianownikumarły
umarła
umerła
--
dopełniaczumerłego
umarłego
umarłej
umarłe
umarłego
-
celownikumarłemu
-umarłemu
-
biernikumarłego
umarłą
umarłe
-
narzędnik-umarłą
--
miejscownikumarłem
umarłym
umarłej
umarłe
umarłym
-
wołaczumarły
---
liczba podwójna
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj nieznany/wspólny
mianownikumarła
---
dopełniacz----
celownik----
biernik----
narzędnik----
miejscownik----
wołacz----
liczba mnoga
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj nieznany/wspólny
mianownikumarli
---
dopełniaczumarłych
---
celownikumarłym
---
biernikumarłe
umarłe
--
narzędnikumarłymi
---
miejscownik-umarłych
--
wołacz----

Imiesłów przysłówkowy czynny czasu przeszłego I

forma
umarwszy
umarszy

COMPOSITUM

BEZOKOLICZNIK

FORMY OSOBOWE

Forma osobowa, tryb oznajmujący, strona czynna, czas przeszły

liczba pojedyncza
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.humarł
--
liczba podwójna
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.---
liczba mnoga
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.---

FORMY NIEOSOBOWE

IMIESŁÓW

Imiesłów przymiotnikowy czynny czasu przeszłego II

typ odmiany: prosta

liczba pojedyncza
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownikhumarł
--
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---
liczba podwójna
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik---
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---
liczba mnoga
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik---
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---
typ odmiany: złożona

liczba pojedyncza
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik---
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik-humarłej
-
miejscownik---
wołacz---
liczba podwójna
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik---
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---
liczba mnoga
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik---
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---

COMPOSITUM

Semantyka

Definicje
(o ludziach) 'skończyć życie, ponieść śmierć, skonać' - (de hominibus) 'ponere vitam, mortem oppetere, mori' por. Sstp
  • Vmarszy (I Pet 2, 24) 1449 R XXV (1.5) - 165
  • Qui peccata nostra ipse pertulit..., vt peccatis mortui, grzechom vmarwschy, iusticie viuamus (I Pet 2, 24) XV ex. SKJ I (1.1) - 83
  • Gospodnye, by <t>y tu byl, brat by my moy nye byl vmarl (non fuisset mortuus Jo 11, 21) XVI in. Rozm - 436
  • Byada mnye nądznemv, bych byl pyrvey vmarl, nyz my szye to stalo XVI in. Rozm - 738
  • Kto bi byl slugøø swego albo dzewkøø... a umarlybi (mortui fuerint) w røku gego 1455 BZ (1) - Ex 21, 20
  • Kyedyby wszytky dzyeczy vmarly (si pueri omnes morerentur), na mathką<li> wszythkyego gymyenyą gych odvmrą? ca 1480 OrtOssol - 67ra
  • Chowayczye strosze, wistrzeganye pana, abiszczye nye vmarly (ne moriamini) 1455 BZ (1) - Lev 8, 35
  • Owoca... przykazal nam Bog, abichom nye gedli..., abichom snacz nye vmarly (ne forte moriamur) 1455 BZ (1) - Gen 3, 3
  • Przeto zbyram dwye drewnye, abich wszedszi y vczinyla to sinv memu a mnye, abichowa to sznyadszi y vmarla (ut... moriamur) 1455 BZ (1) - III Reg 17, 12
  • Aczbi kto polyeczyl blysznemu swemu osla, wolu, owczøø y wszelkye dobitczyøø k stroszy a vmarlobi (mortuum fuerit)... prawo przyszyøszne bødzye w poszrzodku 1455 BZ (1) - Ex 22, 10
  • Aczbi kto odworzyl studnyø... a wpadlbi w nyø wol albo ossyel, pan studnyey wroczy zaplatø dobitczyøø a to, czso bi vmarlo (quod autem mortuum est), gego bødze 1455 BZ (1) - Ex 21, 34
  • Dla szynaczka swoyego rada by vmarla (sc. matka) XV ex. SKJ I (2.2)
  • Sic moritur vita, gl. Cristus dans vitam, que mors moriatur, gl. deleatur vmarlaby, a vita, gl. a Cristo 1466 R XXII (1.1) - 24
  • Aczbi kto... zabil blysznego swego..., od oltarza mego widrzesz gy, abi umarl (ut moriatur) 1455 BZ (1) - Ex 21, 14
  • Paklibi... on sbyeeg tham w yego sbyezenyv sgynąlbi i wmarlbi (si... mortuus fuerit)..., tegdi... blisschi tego tho mązoboycze... schiyą przeplacząn 1450 Sul (1.2) - 93
  • Aczbi wol zabodl møsza albo szonø a vmarlbi (si... mortui fuerint) 1455 BZ (1) - Ex 21, 28
  • Vym,... yze tvoy szyn nye chczyal, aby taką trudną bolesczą vmar[ll]la XVI in. Rozm - 538
  • Kto my to moze dacz, yzbych za czyą vmarla (ut ego moriar pro te) twa mąką? XVI in. Rozm - 697
  • Bo znadz y na gorach syø nye vkryyø, abi myø nye *darlo zle czlowyeczstwo, iszebich tak vmarl (ne forte apprehendat me malum et moriar) 1455 BZ (1) - Gen 19, 19
  • Per filium vmarlego onego tho krola intelligitur dvsza Adamowa, yasz yako y ten szyn bila vmarla y na wyeczne potąpyenye przeslana XV ex. MPKJ II (2.2) - 1v
  • Tedy vøcz f ten tho czasz gedna dobra szona... gestcy ona byla vmarla ca 1409 Gn - 183r
  • Yako bili wyelke roky po poswye... a gescze moy oczecz nye bil vmarl 1424 Pyzdr - nr 765
  • Yze ten moy syn, ktory byl yest vmarl (mortuus erat Luc 15, 24), a ozyl XVI in. Rozm - 387
  • Yze ten brath tvoy, ktory yesth byl vmarl (mortuus erat Luc 15, 32), ozyl XVI in. Rozm - 388
  • Mathias powod querit... in iudicio accepere, quod si in sinum cecidit iste predicte domine post filias, czo by wszyal w lono, czo yey dzyewky vmarly, et dicit se esse fore propinquior 1484 AGZ XVI - 396
  • To gdisz vzrzely møszowye israhelsci..., ysze Saul a sinowye gego vmarly (Saul ac filiis eius mortuis) 1455 BZ (1) - I Par 10, 7
  • Mnyszchy, czo... vczynyly poszluszenstwo, sszą szwyatha (leg. z świata) vmarly (mortui sunt) ca 1480 OrtOssol - 60rb
  • Vmarly sø (mortui sunt) Nadab a Abyu 1455 BZ (1) - Num 3, 4
  • Gdy po nyem (sc. po Janie) wszythky gego dzyeczy vmarly (si... pueri... decederent) ca 1480 OrtOssol - 63rb
  • Synowie Ivda: Her y Onan, ktorassta oba vmarla (qui ambo mortui sunt) w zemi kananeyskey 1455 BZ (1) - Num 26, 19
  • Vmarlasta (sc. Nadab a Abiu, mortui sunt), gdista offyerowala ogyen czvdz przed Bogem 1455 BZ (1) - Num 26, 61
  • Iaco przi tem bil, kedi Staszek dzelil s kmeczem scot, kedi szø Staszcovi dostała crova a kmeczeui vol, a trzecze vmarlo 1404 Kościan - nr 227
  • Que (sc. virgo Maria) concipit sine corrupcione,... abiit, vmerla, sine incineracione 1461-1467 Serm - 442v
  • Iaco czso yest Conarsky mesczanom warczskym dal wynø o glowø newesczø, ta swø szmerczø vmarla, ale ne zabitha 1407 HubeZb - 87
  • Alye mnye gest vmarla (mortua est) Rachel 1455 BZ (1) - Gen 48, 7
  • Sara... vmarla gest (mortua est) 1455 BZ (1) - Gen 23, 2
  • Zabyly Ioasa... y vmar (mortuus est) 1455 BZ (1) - IV Reg 12, 21
  • Bo hocyecz moy hvmarl 1462 ZapWarsz - nr 1149
  • Twø chilø (pro tø chwilø), gdi vmarl *Buguslaw, *teti Woyczech stal s nim w praue 1397 Kościan - nr 90
  • Abraham wmar gest (mortuus est Jo 8, 52) y proroczi ca 1425 EwKReg - 258a
  • Gest wszech lyat, ktorichze bil zyw Adam, dzewyøczset lyat a trzydzeszczy, potem gest vmarl (mortuus est) 1455 BZ (1) - Gen 5, 5
  • Y bil gest zyw *Malaeel na szwyeczye wszech swich lyat oszmset a dzewyøczdzeszøt a pyøcz lat, y vmarl gest (mortuus est) 1455 BZ (1) - Gen 5, 17
  • Gsze Ianusz s Woyczechem rok *swonl na oprawon y wyni na *schen *swonl, tu Ianusz... roku ne stal o trzi *grziwin y tho vmrecz malo y do sondu ne malo *przig 1398 RtKon - nr 52
  • Yvsz stakam, placz, yvsz vmrzecy, dvszy moye z cela vilacecy 1461-1470 SkargaWroc - 12r
  • Vmrzi, dvszo moya, *smyercza sprawyedliwich (moriatur anima mea morte iustorum) 1455 BZ (1) - Num 23, 10
  • Czvdzi, ktorzisz bi kv przislvgowanyv przistøpili, vmrø (morietur) 1455 BZ (1) - Num 3, 10
  • Si enim secundum carnem vixeritis, moriemini, gl. sc. morte spirituali vmrzecze dvchownye (Rom 8, 13) XV med. SKJ I (1.1) - 103
  • Wschysczy vmrzemy y zemrzecz mamy XVI in. Rozm - 146
  • Czlowyek, aczbi spal z zon[y]a..., bita bødzeta oba, ale nye vmrzeta (non morientur) 1455 BZ (1) - Lev 19, 20
  • Neprzyaczele mogi molwili sø zla mne: gdy vmrze (quando morietur) y zgine ymø iego ca 1400 Fl - 40, 5
  • Cdisz vøcz thy vmrzesz, tedy szø vøcz thy szaszø f szemø obroczisz ca 1409 Gn - 174r
  • Ne vmrø (non moriar), alle szyw bødø ca 1400 Fl - 117, 17
Połączenia wyrazowe
ot umarłe ręki
1. por. Sstp
  • Andreas de Kromolicz… astitit suo termino super Stephano Lodza pro pusczinø ot vmarle ranky 1394 Leksz I - nr 1808
po (h)umarłe(j) ręce
2. por. Sstp
  • Ego ago super eandem, quia usa est... palium... et alias res... post manum mortuam vlg. po umarley røcze 1405 TPaw IV - nr 2487
  • Iaco Dzerska ne wfsząla po vmarle rancze dzeszanci grziwen penandzi *Stanislaovi 1411 Kal - nr 355
  • Yze Stanislaw wzal pancz a dwadzescza grzywen pusczini po Michale, po striu po gego, k gymsze blysszy po humarley rancze 1420 AKPr VIIIa (2) - 151
  • Iakom ya po oczczv y po maczerzi, vmarlych rąnkv, rzeczi domovich s solą... nye wzal sszyla 1472 ZapWarsz - nr 3076
Formy wyrazu w funkcji innych części mowy
umarły (przymiotnik)
'nieżywy, martwy'
  • Takesz dzeczam... gdy czasv mlodosczy... krzywda gim byla vczynyona alybo oczczv gych, thedi wmarlemv (patri... mortuo) 1449 Sul (1.1) - 44
  • Vstawyamy, aby zona, kedy masz vmrze..., przy wszisthkich... rzeczach... ostala, wyøwszy odzenye y konye male... mąza vmerlego (mariti defuncti) 1449 Sul (1.1) - 75
  • Ktora cyø zemya przymye vmarlø (morientem), w teysze y ia vmrø, a tu vczinyø sobye myasto pogrzebne 1455 BZ (1) - Ruth 1, 17
  • Yako ya Margorzathy... s domv... nye odwyothl... anym lystow swyatchczaczych, myenyacz ya bycz vmarla, nye przynyosl 1473 SprTNW VIII - 2, 35
  • Odkupiczelu dusz slug y sluzebnicz twogich wszitkych vmarlich! 1482-1483 MW - 21v
  • They vmarley nyewyasthy brath (frater defunctae mulieris) brath rzekl naprzeczyw themu ca 1500 OrtMac - 8r
  • O yednym czlowyecze vmarlem ca 1500 OrtMac - 32r
  • Thedy zostal po thym tho vmarlym dzyeczyaczyv geden dom ca 1500 OrtMac - 39v
  • Po gey (sc. niewiasty) szmyerczy *zayszą ma przycz (sc. jimienie) na pokolenye tego ysthnego vmarlego dzyeczączą ca 1480 OrtOssol - 79vb
  • Ydzy k temv vmarlemv czyalv (ad defuncti corpusculum) XVI in. Rozm - 135
umarły (przymiotnik)
przenośnie 'niemający już znaczenia, miniony, przeszły'
  • <G>dysz rzeczy vmarle (negotia mortua et finita) trudno wzbvdzycz, yako mynąle na wstecz obroczycz 1456-1470 Dział - 278r
umarłe (rzeczownik)
'ciało zmarłego, zwłoki'
  • Morticinium vmarle (omnis, qui tetigerit humanae animae morticinum..., polluet tabernaculum domini Num 19, 13) 1471 MamKal - 42
umarły (rzeczownik)
'człowiek zmarły, nieżywy'

Zapożyczenie

–

Uwagi

Hasło zawiera materiał wydrukowany w Sstp pod hasłem Umarły.

Bibliografia

–

Odsyłacze

Sstp

Sstp IX 395b
PDF

Errata

-

Jak cytować?

BLŚP, hasło nr 1526, www.blsp.ijp.pan.pl, [dostęp: 21-04-2025 r.]
oprac. JG
Wszelkie prawa zastrzeżone 2024 © Baza Leksykalna Średniowiecznej Polszczyzny