rękopisu:
1244-1478
glos: –
Postać materiału polskiego
Charakterystyka zawartości
Autor: -
Rodzaj: tekst prozaiczny
Typ: zapiska urzędowa
Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczpospolitej Polskiej z Archiwum tak zwanego Bernardyńskiego we Lwowie w skutek Fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego wydane staraniem Galicyjskiego Wydziału Krajowego, t. I, Lwów 1868.
Zawiera oblaty dokumentów łacińskich z lat 1244-1768. W przedmowie zamieszczonej na s. V-XXII, podpisanej w imieniu Wydawnictwa przez Oktawa Pietruskiego i Lucjana Tatomira, znajdują się obszerne informacje na temat szlacheckiego sądownictwa cywilnego, wykonywanego w dawnej Polsce przez sądy ziemskie (iudicia terrestria), i kryminalnego, wykonywanego przez sądy grodzkie (iudicia castrensia), oraz na temat ksiąg, zwanych aktami, zaprowadzanych przy każdego rodzaju sądach. Do ksiąg tych wpisywano obok spraw prywatnych, wytaczanych przed danym sądem, obok wszelkiego rodzaju umów i ugód, zobowiązań i praw, zastawów, obciążeń, przywilejów i nadań, także konstytucje sejmowe, lauda sejmików wojewódzkich i generałów, uchwał' konfederacji, uniwersały, pobory, przeglądy pospolitego ruszenia, lustracje, czyli wszystkie ważne i mniejszej wagi sprawy prywatne i publiczne. Nad zachowaniem, utrzymaniem w porządku i nietykalnością aktów czuwały prawa obowiązujące urzędników, których pieczy były poruczone. W wyniku rozbiorów Polski w posiadaniu rządu austriackiego znalazły się księgi aktów ziemskich i grodzkich z części województwa krakowskiego i sandomierskiego oraz z województwa ruskiego i bełskiego. W 1783 r. zaprowadzono w miejsce sądów grodzkich i ziemskich sąd szlachecki lwowski, nakazując, aby akta wszystkich ziemstw i grodów zostały przewiezione do Lwowa. W 1785 r. prawdopodobnie wszystkie akta znalazły się we Lwowie. Tu, zgodnie z instrukcją, uporządkowano je, oznaczając każdą księgę i jej karty liczbą, robiąc krótkie wyciągi z każdego aktu w postaci indeksów oraz przepisując na nowo kopie, które stały się nieczytelne. „Po dokonaniu tej pracy sporządzono jeszcze indeks ogólny, w którym zapisano nie tylko zbiór aktów każdego ziemstwa i grodu z latami w nich zawartymi, lecz nadto w szczególności, ile każda księga ma kart liczbowanych, i jeden egzemplarz tego indeksu złożono w archiwum, a drugi oddano do Tabuli krajowej” (s. IX). Archiwum to znajdowało się w klasztorze oo. bernardynów we Lwowie, stąd jego nazwa Archiwum Bernardyńskie (po II wojnie znalazło się w Bibliotece Ukraińskiej Akademii Nauk im. Stefanyka). W 1825 r. i 1848 r. wydano Rosji dokumenty tyczące się prowincji zachodnich, wskutek czego liczba dokumentów się zmniejszyła. 13 VIII 1855 Aleksander Stadnicki, uczony, który badał zasoby Archiwum Bernardyńskiego, chcąc ułatwić korzystanie z jego zasobów całemu uczonemu światu, zapisał testamentem we Lwowie cały swój majątek, z wyjątkiem małej części przeznaczonej na legaty, na wydawnictwo dokumentów tego Archiwum. W 1865 r. powstała komisja, której celem było wybrać z aktów grodzkich i ziemskich znajdujących się w Archiwum Bernardyńskim te, „które by były większego użytku we względzie naukowym i bądź dzieje i prawodawstwo narodu, bądź obyczaje i zwyczaje jego dawne i w ogóle cały żywot wewnętrzny domowy i publiczny rozjaśniały [...], wybrane przygotować do druku i wydać” (s. XIX). Komisja miała wyznaczać ze swego grona dwóch członków, którzy zajmowaliby się kolacjonowaniem odpisanych aktów z rkpsami. Komisja przyjęła zasadę, żeby nie drukować dokumentów, które już wcześniej były wydane w którymkolwiek dyplomatariuszu polskim. W tomie I na s. 1-34 zamieszczono 27 dokumentów z lat 1244-1478, w których jest kilka polskich glos wyróżnionych przez wydawcę kursywą. Na końcu każdego dokumentu podano informację, z której księgi pochodzi i na której jest stronie. Na s. 183-199 zamieszczono indeks nazw osobowych i wybranych miejscowych oraz niepełny rzeczowy.
