1. Być

w opracowaniu

nr hasła: 485

Fleksja

czasownik
Widok zaawansowany

BEZOKOLICZNIK

Bezokolicznik, strona czynna

forma
byci
być

FORMY OSOBOWE

Forma osobowa, tryb oznajmujący, strona czynna, czas teraźniejszy

liczba pojedyncza
osoba forma
1.jestem
jeśm
2.jesteś
jeś
3.je
jest
jeść
liczba podwójna
osoba forma
1.jeswa
2.-
3.jesta
liczba mnoga
osoba forma
1.jesmy
jestesmy
2.jesteście
jeście
3.są

Forma osobowa, tryb oznajmujący, strona czynna, czas przyszły

liczba pojedyncza
osoba forma
1.będę
2.będziesz
3.będzie
liczba podwójna
osoba forma
1.będziewa
2.-
3.-
liczba mnoga
osoba forma
1.będziem
będziemyli
2.będziecie
3.będą

Forma osobowa, tryb oznajmujący, strona czynna, czas przyszły

liczba pojedyncza
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.---
liczba podwójna
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.---
liczba mnoga
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.---

Forma osobowa, tryb oznajmujący, strona czynna, czas przeszły

liczba pojedyncza
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.-m buł
-m był
-śm był
był jeśm
był sem
byłem
ja był
jestem był
jeśm był
ja była
-
2.-ś był
był jeś
byłeś
jeś był
byłaś
jeś była
-
3.był
był je
była
jest był
była jest
beło
było
było jest
jestci było
liczba podwójna
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.-swa była
--
2.---
3.-sta była
byłasta
byle
są była
bylesta
liczba mnoga
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.-m byli
-sm byli
-sme byli
-smy byli
bylismy
my byli
--
2.wy byli
--
3.byli
byli są
są byli
były
były są
są były
była
była są

Forma osobowa, tryb oznajmujący, strona czynna, czas przeszły (niedokonany)

liczba pojedyncza
osoba forma
1.-
2.-
3.biesze
liczba podwójna
osoba forma
1.-
2.-
3.-
liczba mnoga
osoba forma
1.-
2.-
3.biechą

Forma osobowa, tryb rozkazujący, strona czynna

liczba pojedyncza
osoba forma
1.-
2.bądź
3.bądź
niechaj będzie
liczba podwójna
osoba forma
1.-
2.-
3.-
liczba mnoga
osoba forma
1.bądźmy
2.bądźcie
3.bądźcie

Forma osobowa, tryb przypuszczający, strona czynna

liczba pojedyncza
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.bych był
byłbych
-bych była
-
2.-byś by był
by był
--
3.-by był
byłli by
-by była
-by było
byłoli by
liczba podwójna
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.---
2.---
3.---
liczba mnoga
osoba rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
1.-bychmy byli
-bychom byli
bychmy
bylibychmy
bysmy byli
--
2.---
3.by byli
bychą byli
-by były
-

FORMY NIEOSOBOWE

IMIESŁÓW

Imiesłów przymiotnikowy czynny czasu teraźniejszego w odmianie prostej

forma
sąc
będę

Imiesłów przymiotnikowy czynny czasu przeszłego II

typ odmiany: prosta

liczba pojedyncza
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownikbył
buł
-było
beło
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---
liczba podwójna
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik---
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---
liczba mnoga
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik-były
była
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---
typ odmiany: złożona

liczba pojedyncza
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik-była
-
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---
liczba podwójna
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownikbyła
byle
była
byle
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownik---
wołacz---
liczba mnoga
przypadek rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownikbyli
-była
dopełniacz---
celownik---
biernik---
narzędnik---
miejscownikbyłych
--
wołacz---

Imiesłów przysłówkowy czynny czasu teraźniejszego

forma
będąc
sę
sąc
będę
będęcy

Imiesłów przysłówkowy czynny czasu przeszłego I

forma
byw
bywszy

COMPOSITUM

Semantyka

Definicje
por. Sstp
  • A tako naleszly bidlycyele Jabes Galaad w tey woyscze nye biwszi (inventi sunt habitatores Jabes Galaad in illo exercitu non fuisse) 1455 BZ (1) - Jud 21, 8
  • Ten ystny Natanael, ysch yest byl vbaczyl, yze Krystus vbaczyl, nye byw tamo, czo on gdzye czynyl, przesztosz kyedy byl przez phylypa [byl] vezvan, Pana naschego Iesukrystem y Bogyem vezval y vysnal XVI in. Rozm - 215
  • A o thy wszyczky rzeczy prosszę thweÿ mylosczy aby byly thagemny medzy mnø a medzy thobø ca 1428 PF I (5.2) - 481
  • Iaco gich wancze ne wyem, czsso by bily w tey drodze 1421-1423 BiblWarsz 1861 III - 17
  • Bichø ne bili iaco oczczowe gich, pokolene zle y przegarzaiøcze ca 1400 Fl - 77, 10
  • A vyerz temv, ysczybychmy temv radzy, bycz czały rok nye svytalo, czaly rok bychmy czyą chczyely mączycz, a to bychmy zvyedzyeły, k<t>o by czyą nam odyąl XVI in. Rozm - 732
  • Day duszam naszem poczeszenye, byszmy przesz grzechow byly, s toba wyecznye krolowaly 1482-1483 MW - 97r
  • Szthwozryl (leg. stworzył) [.. .], abychmi bily poczwthek, glowa sthwodzienya (pro sthworzenya) yego (genuit nos..., ut simus initium aliquod creaturae eius Jac 1,18) 1438 R XXII (4.1) - 353
  • Bychmy byli w ty dni, kiedy byli naszy occowie, nie bylibychmy im towarzysze ku wylaniu krwie prorockiej (si fuissemus in diebus patrum nostrorum, non essemus socii eorum in sanguine prophetarum) XVI in. Rozm - 462
  • Poprosmy Swyatego Ducha, bychom byly prawey wyary XV p. post. R XIII (1) - s. XXIV
  • A pres tocz by dobrze tho bylo, isbichom my tho odzene, tocz gest nasze grzechy, szebe (leg. z siebie) sdrucyly, isbichom my f nich ne szamarly ca 1409 Gn - 173v
  • Si invenient domini, abi ktora vyna bila in meis hominibus, tedy gotowem yą czirpecz 1414 TymSąd - 165
  • Mmnoge vczinil ies ti, Gospodne, Bosze, dzywi twoie a w mislach twogich ne iest, kto by bil rowennik tobe (et cogitationibus tuis non est qui similis sit tibi) ca 1400 Fl - 39, 7
  • Czoszkoli syø napirwey przedrze ziwota (leg. z żywota) wszelkego dobitka, gesz to syø offyervge Panv, lecz z lvdzi, lecz s dobitka bilolibi, k twemv prawv bødze (sive ex hominibus sive de pecoribus fuerit, tui iuris erit) 1455 BZ (1) - Num 18, 15
  • Aby snad nye bili myedzi wami møsz albo zona, czeladz albo pokolenye, gegos to by sercze bilo odwroczono od Pana Boga twego dzysz, zeby sedl y slvzil bogom tich narodow y billibi myedzi wami korzen plodzøczi zolcz y gorzkoscz (et sit inter vos radix germinans fel et amaritudinem) 1455 BZ (1) - Deut 29, 18
  • Tactus per ministerialem... tanquam inpossessionatus, ut iustificares al. abysch by byl prav 1498 AGZ XV 366; 1498 AGZ XV - 366
  • Samuel ku Saulowy rzecze: Mnye poslal pan, abich cyebye pomazal, abi bil krolem (me misit Dominus, ut ungerem te in regem) 1455 BZ (1) - I Reg 15, 1
  • Yenzies my dal anyola twego strosza, vszici <...> a przes iego naswiathszø modlitwa w wieczne wyeszele bych dostoyna bila wnydz przesz swiantego Mychala, przes swiøtego Gabriela,przes swiantego Raphaela 1482-1483 MW - 140b
  • Bo witargl ies duszø moiø ze smercy a nogy moie od vpelznena, bich lub bil przed Bogem w sweczi sziwich ca 1400 Fl - 55, 13
  • Bhilbich radh yako thathcze mystrzewi, gdi przigyedzye 1464 Wisł (8) - 783
  • Gychsze cyala w snyegowey baloscy bila ca 1450 Błaż - 1c
  • Vsta twoia oplwita bila zgloby a iøzik twoy zpewal iest lescz ca 1400 Fl - 49, 20
  • Pyenyw podobne mnye bhyly prawoty twoge v myescze phylgrzymstwa mego ca 1400 Fl - 118, 54
  • Otczsowe naszy w Egipcye nye rozvmyely dzywom twogym, nye byly pomyøtlywy mnoszstwa myloserdza yego ca 1400 Fl - 105, 7
  • Drzewey nisz sø gori byly albo stworzona zema y swat, od weka y asz do weka ti ies Bog ca 1400 Fl - 89, 2
  • A gisz sø podle mne bili, obdal stali, y vsyle czinili, gisz szukali dusze moiey ca 1400 Fl - 37, 12
  • A lyata szywota Lewy bila søø sto a trzydzeszczy a szedm lyat 1455 BZ (1) - Ex 6, 16
  • Bili mi sø zlzi moie chlebowe we dne y w noczi, gdi molwø mi na kaszde: Gdze iest bog twoy? ca 1400 Fl - 41, 3
  • Y bily sø synowye Noego, ges to wiszly s korabya Sem, Cham a Iozephat 1455 BZ (1) - Gen 9, 18
  • Goszczye wy tesz byly w Eypszkyey Zemy ca 1480 Kałużn (1.1.1) - 8r
  • Iszesme przi tem bili 1410 SKJ III (2) - 196
  • Iako mi bili przi them, esze Mykolay Jacuschevy nye ranczil 1440 ZapWarsz - nr 879
  • Iacosmi posli bili do Katusze, bi svim slugø swego slugø obrøczila na prauo 1395 Pyzdr - nr 9
  • Iacom przi tem bili, isz Iakusz sz Petraszem mal umowø, isz Petrasz ne mal przedacz dzedzini przesz Iakuszewe woli 1391 Pozn - nr 106
  • Iacosm przi tem bili, ysze Potr prziyal w szoltisza rola a kmecza pusczil przecz 1387 Pozn - nr7
  • Iacoszmy przi tem byly y na weczu szedzely y do sloncza zachoda czekaly 1428-30 BiblWarsz 1861 III - 18
  • Iaco praue bilismi przi tem, kegdi Prandota dayal list Iacobo 1396 Zab (31) - 537
  • A pszenycza a byel nye gest zabyta, bo søø bila pozdna 1455 BZ (1) - Ex 9, 32
  • Pirzuey nis bile dwe nedzeli, slauismi (pro slanismi) do Santhka 1392 HubeZb - 66
  • Bosta bila oba stara a yussz wszitkyem wyeku a y w staroszczy bila y przestala gey bila biwacz zenska nyemocz Bosta była oba stara a juz w *wszytkiem wieku a i w starosci była i przestała jej była bywać żenska niemoc. 1455 BZ (1) - Gen 18, 11
  • A w tich dnyoch bilesta tu dwye ksyøszøcy A w tych dnioch bylesta tu dwie książęci: 1455 BZ (1) - Judith 6, 11
  • Bylastha dwa bracencza barso bogatha ca 1409 Gn - 182r
  • Iacoswa przi tem byla, gdze Bogufal Brzanczcowy kazal za sya ranczicz sex marcas ysczini 1399 StPPP VIII - nr 8641
  • Gdy belo czasv kompletnego, nye chcialo syę pogrzescz cziala twego ca 1500 SlOcc XII (1.3) - 163
  • Chogo ('czego’) iemu bilo doych, ne pa<miętał> XIV med. Kśw - br 22
  • Suøta Katerin<a... dobrego> sømnena bila XIV med. Kśw - br 24
  • Dauid uznamonaw o gego silnem vbostue iesc suadecstuo dal, reca:... Pauper sum ego et in laboribus a iuuentute mea. Toch uboky croleuich bil XIV med. Kśw - cr 26
  • Veszele gestcy ono bilo ku *globokosczy velike ca 1409 Gn - 2b
  • Genszecz gest bil po swøthem Petrze trzeczy ca 1409 Gn - 14a
  • Oczecz nasz vmarl iest na pvsci anye bil ie w zwadze Chore, iasz to iest wzbudzona przecziw Panv za Chore, ale w swem grzesze vmarl iest 1455 BZ (1) - Num 27, 3
  • Nye bilo gest grobow w Egipczye (non erant sepulcra in Aegypto) 1455 BZ (1) - Ex 14, 11
  • Gichze to liczba bila iest dwa a trzidzesci tiszøcow a pyøczsed (quarum numerus fuit triginta duo millia quingenti) 1455 BZ (1) - Num 26, 37
  • Marya yemv rzekla: Synkv myly, gdzyesz to byl? XVI in. Rozm - 132
  • Pyrwey, nyszlysz szthworzona, thy yesz w bosztwye byla ca 1500 R XIX (4)
  • A ramø gich ne zbawilo gich, ale prawicza twoia y ramø twoie, y osweczene oblicza twego, bo ies lub byl w nich ca 1400 Fl - 43, 5
  • Szama bylasz XVI in. Naw - 39
  • A w slupye oblokovem bilesz gich vodzem przes dzen, a wslupye ognyowem przes nocz 1455 BZ (1) - Neh 9, 12
  • Vodz drogi bil ies w obezrzeniu iey y sadzil ies corzene iey ca 1400 Fl - 79, 10
  • Byl szem sz mlodosczy w roszkoszy, nye vszlalem szwogyey dvszy 1463 SkargaPłoc - 277ra
  • Wtenczasz szya ya poczala, gdy Eva yaplko ruszyla, Adamovy yeplka dala, a ya v onem yeplkv byla 1463 De morte - 273r
  • Iako ya przi them byl essze Adam wynowath Dorothcze za pøcz kop poszagu 1409 Czrs - 24
  • Przychodzen gestem bil w szemy czudzey (advena fui in terra aliena) 1455 BZ (1) - Ex 18, 3
  • Iszem *pzri tem bul, isz Wocechowø swadø ne dokonalo sze Rothenborkowe szgednane s nym 1398 Kościan - nr 50
  • Iakom przi tim bil, isze (leg. iż się) Przibislaf podal scodi placzicz Szidom sa Falkana... przeczif Potrkoui Borofskemv 1393 Kościan - nr 59
  • Iacosm przi tem bil, gdze Sandzywoy umovil sye ssz tem, yse mal upominacz... o ten dlug 1386 Pozn - nr 1
  • Malutki iesm bil medzy braczø moiø y mlodszi iesm bil w domu oczcza mego ca 1400 Fl - II Prol. 1
  • A bilem gich strosz 1455 BZ (1) - Gen 31, 38
  • S cymy, gysz sø nanazrzely pokoya, byl gesm pokogen ca 1400 Fl - 119, 6
  • Maria panno czysta, racz nam biczi pomocznicza XV p. pr. MonWlad XXVI (4)
  • Ktoricz clouek che (leg. chce) do Boga prycz, tenczy ma bycz swøthy, alle ne grzeszny any tesze cløthy ca 1409 Gn - 172a
  • leszcze karme gich bechø w usczech gich (adhuc escae eorum erant in ore ipsorum), a gnew boszi wstøpil na ne ca 1400 Fl - 77, 34
  • Ta ista sloua zmouona ochcem suøtim, iemuz bese ymø Symeon XIV med. Kśw - dv 4
  • Smerni bødø dzedziczmi zeme (hereditabunt terram) ca 1400 Fl - 36, 11
  • Vos autem contristabimini bądzece smątni (Jo 16, 20) XV in. R XXIV (1.8) - 73
  • Vita comite bandzemyly zywy (revertens veniam ad te tempore isto, vita comite, et habebit filium Gen 18, 10) 1471 MamKal - 10
  • Wstan, twecz gest to oglyødacz, a micz bødzem s tobø (surge, tuum est decernere, nosque erimus tecum) 1455 BZ (1) - I Esdr 10, 4
  • Wrocz mi..., gdy bądzewa oba w nyebyeskim krolewstwye 1454 Aleksy - 56v
  • Blogoslawoni møsz... bødze iaco drzewo (erit tamquam lignum)..., iesz owocz swoy da w swoy czas ca 1400 Fl - 1, 3
  • Tobe iest zostawon vbogy, sirocze ti bødzesz pomocznik (orphano tu eris adiutor) ca 1400 Fl - 9, 37
  • Odpusci mi, bich se ochlodzil drzewey nisz odydø a daley ne bødø (et amplius non ero) ca 1400 Fl - 38, 18
  • Moyzesch przykazal, aby kosdą dzyevyczą albo dzyevka svego oycza v domv bądaczy, a bądzyely vvyazana obyetnyczą prz<ez> wyedzyena svego oycza - a oczyecz, zvyedzącz <nie> ymye odmavyacz tego - natemmyesczye ma bycz obvyązana temv slyvbv y ma bycz pod tem slyvbem, y pelnycz yako przykazal moysesch XVI in. Rozm - 28
  • Pakosz... nakladal s pospolstwa a ne bødø s nami dzelen naszimi penøczmi y swimi 1398 HubeZb - 94
  • Swyrchowany Bog, swirchowany czlowek, od dvsze rozvmne y czloweczego czala søcz (ex anima rationali et humana carne subsistens) ca 1400 Fl - Ath 30
  • On thamo to bødøcz, gestcy on bil... Apokalypsim napyszal ca 1409 Gn - 180b
  • Dopyoro bødø rodzycz, yusz bødøczi babø (num vere paritura sum anus)? 1455 BZ (1) - Gen 18, 13
  • Stach bødø Yanowim *opocadlnikem, dal gy swu (leg. z swu) roku na sluszbø 1401 HubeZb - 100
  • Sacrificiis occupatus, w sl<uż>be søcz ca 1409 Gn gl. - 169a
  • Esze dzath Stanisławow szø (leg. sę 'będąc’) nedzelen zastawil thø *dzedzino, *yosz pany... vikupila 1411 JA VI (1) - 212
  • Bødzcze synowe yego szyroty a szona yego wdowa ca 1400 Fl - 108, 8
  • A pres to bøczcze vy na them tho swecze na chfilø bogaczy, alle biscze vy pothem na ueky szebraly ca 1409 Gn - 182r
  • Ale bøchmy s touaristua crola XIV med. Kśw - cr 42
  • Niechay bandze miloserdze twoie, abi vczeszilo mie 1482-1483 MW - 29v
  • Pamøczen bødz wszem obetam twogim (memor sit omnis sacrificii tui) ca 1400 Fl - 19, 3
  • Blyzv bødz, Gospodne, a wszytky droghy twoe prawda ca 1400 Fl - 118, 151
  • Ta sloua pise mødri Salomon a sø sloua Sina Bozego XIV med. Kśw - br 1
  • A Iozve kv lyvdv: swyatkowye, *rzeczy, wi sami gestescye, zescye zwolili szobye Pana, abyscye ge<...> 1455 BZ (1) - Jos 24, 22
  • Ya iesm rzekl: Bogowe iescze y sinowe Wisokego wszistczy (Dii estis et filii excelsi omnes) ca 1400 Fl - 81, 6
  • Owa mi slugy samy twoy dzisz gestesmi 1455 BZ (1) - Neh 9, 36
  • Wzpomyonøl gest, ysz proch yesmy ca 1400 Fl - 102, 14
  • Tedi syø wyelmy roznyewal Saul y bral syø sam do Ramata, y prziszedl asz ku wyelykey studnyci, iasz gest w Sochot, y opita rzekøcz: Na ktorem myescye sø Samuel a Dawyd? K nyemu bilo rzeczono: Owa tocz gesta w Nayocye w Ramata 1455 BZ (1) - I Reg 19, 22
  • *Otkodescye, mloda bracya naszi? Onasta otpovyedzala: Geswa s pokolenya Neptalymowa (unde estis, iuvenes, fratres nostri?At illi dixerunt: Ex tribu Nephthali sumus) 1455 BZ (1) - Tob 7, 3
  • Iaco yest moy pan neuinouat Sulconi trzinaczcze grziwen za Czepuri 1386 Pozn - nr 4
  • Ve sbore asirskem to ie poganskem sto tysøccy XIV med. Kśw - ar 10
  • Toc y iesc to, yze angeli <święci dani są n>am na osuecene nasego sømnena XIV med. Kśw - av 13
  • Iacoszmi bili *prze tem, esz ze mu ta lanka dostala dzalem 1394 PKKr I - 240
  • Rossprawyay swe rzeczy przed nyemoczą, bo w nyemoczy gessthesz nye thelko syn ale y sługa nyemoczy, a slugacz nye mosze... czynicz zadnego vrządu przez swego pana (servus testari non potest) XV p. post. R I - s. XLVII
  • Bog rzekl ku mne: Syn moy ges ti XIV ex. Pocz (1) - 232
  • Sum terrigenus iestem *ossad ('osiadł’) 1439 AGZ XI - 157
  • la czirw iesm a ne czlowek (ego... sum vermis et non homo) ca 1400 Fl - 21, 6
  • Pan Ian xandz Mazowesski... takye czlonky i wstawyenya na roczech vyelikich, na swyantho swyanthego Iacuba apostola w Czirsku bilich (celebratos), vichwalil 1450 Sul (1.2) - 91
2. słowo posiłkowe służące do tworzenia złożonych form czasowników: jako część składowa plqperf.
  • Erat oriundus byl poschedl de illa provincia siue terra - hic oriundus non est participium sed nomen ca 1500 WokLub - 93r
3. słowo posiłkowe służące do tworzenia złożonych form czasowników: jako część składowa inf. pass.6. łącznik w orzeczeniu złożonym: orzecznikiem jest przymiotnik w instr.
  • Fulws fauum dicitur ruffus siue rubeus a fulgeo (...) ita dicit Papias [[brunatimbicz]] Fuluere vlg. brvnathnim bycz inde fuluedo 1442 WokRacz - 113r
7. łącznik w orzeczeniu złożonym: orzecznikiem jest przysłówek lub zaimek przysłowny8. aglutynant służący do tworzenia form czasowników w praet.: 1. sg.
    9. aglutynant służący do tworzenia form czasowników w praet.: 1. pl.
      Połączenia wyrazowe
      być przy
      1. w użyciu samodzielnym 'być obecnym';
      'być świadkiem czegoś'      potrzebizna jest
      4. łącznik w orzeczeniu złożonym: orzecznikiem jest rzeczownik potrzebizna '(po)trzeba, należy, wypada, jest konieczne'      zdrowy będąc na rozumie i na ciele
      5. łącznik w orzeczeniu złożonym: orzecznikiem jest przymiotnik w nom.;
      'być w pełni sił umysłowych i fizycznych'

      Zapożyczenie

      –

      Uwagi

      Hasło zawiera materiał wydrukowany w Sstp pod hasłem Były.

      Bibliografia

      –

      Odsyłacze

      –

      Sstp

      Sstp I 182b
      PDF

      Errata

      -

      Jak cytować?

      BLŚP, hasło nr 485, www.blsp.ijp.pan.pl, [dostęp: 21-04-2025 r.]
      oprac. ED
      Wszelkie prawa zastrzeżone 2024 © Baza Leksykalna Średniowiecznej Polszczyzny