Daleki

w opracowaniu

nr hasła: 2701

Fleksja

przymiotnik
Widok zaawansowany
stopień: równy

przypadek liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik daleki
daleka
-
dopełniacz -dalekiej
daleka
celownik ---
biernik -daleką
dalekie
narzędnik -daleką
-
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik dalecy
dalekie
--
dopełniacz -dalekich
-
celownik ---
biernik -dalekie
-
narzędnik ---
miejscownik -dalekich
-
wołacz ---
stopień: wyższy

przypadek liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik dalszy
dalsza
-
dopełniacz dalszego
--
celownik dalszemu
--
biernik dalszy
--
narzędnik ---
miejscownik dalszem
--
wołacz ---
przypadek liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik dalszy
--
dopełniacz ---
celownik ---
biernik dalsze
--
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
stopień: najwyższy

przypadek liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---

Semantyka

Definicje
1. o miejscu 'odległy' - 'remotus, longinquus, qui longe abest'
  • A tedy... tho bilo pres svøtego angola tako othpouedzano, isczy... nasz Crist mili s dalekichcy stron on prydzecz ca 1409 Gn - 2r
  • Et quo castior homo in hoc mundo, tanto propinquior Deo et quanto immundior, tanto [...] Deo remocior a dalsi ca 1409 Gn gl. - 153vb
  • Cząnzza wząntha do dwora pana castellana alybo wogewodzego godnye mozze bicz wpąndzona, gdze dwori krolewske dalyeke (ubi curiae regales sunt remotae) 1449 Sul (1.1) - 19
  • Kedi ktho... w sząndze obrzeka, ysz laan alybo Pyotr w stronaach dalyekych ssą bąndący (in partibus remotis est constitutus)..., a przetho myeeni szą nyee myeecz o thą tho dzedzyna othpowyedzecz.... Thegodlya wstawyami, abi thaki Pyotr alybo Iaan... na nyekthoreem podnyeesleem myesczczv znamyenytheem... przes slvzebnyka... zawolayąącz kv konanyv alybo odeymowanyv rzeczy na pewni rok y myescze myaan pozwan bycz 1449 Sul (1.1) - 29
  • Vstawyamy, ysz kedy ktho, mayącz lasz alybo dąbrową oth szebye dalyeką (mericam a se distantem), wyeprze swoye abo szvynye przes gymyenye czvdze poszrzednye poganyacz... bądze chczal do thego tho lassa alybo dąbrowy, aby tego nye mogl vczynycz, geno tylko drogą wyodączą do lasza 1449 Sul (1.1) - 59
  • Prziwyedze na czø Pan narod z dalekey stroni (adducet Dominus super te gentem de longinquo) a s poslednich krayow zemye..., gegosz yøzikovi nye bødzesz mocz srozvmyecz 1455 BZ (1) - Deut 28, 49
  • Omnis clericus debet longinquas, w dalekye, partes ire, ubi audit fideliter studium vigere XV p. post. PF III (2) - 290
  • Longinquus (…) id est remotus von verren dalyeky ca 1500 WokLub - 76v
  • Czlovyek yeden vyelebny poschedl v daleke krolewstwo (homo quidam nobilis abiit in regionem longinquam Luc 19, 12) XVI in. Rozm - 407
2. o dystansie 'długi' - 'longus'
  • Eciam veluti quod hoc spacium, yse ta daleka droga, quod magi perfecerunt ca 1409 Gn gl. - 61va
  • Venerunt (sc. magi) non pigre, sed festinanter quia in XIII diebus venerant ab oriente usque ad Iherosolimam per magnam distanciam a daleką drogą XV med. SKJ V (1) - 268
  • Ktoszby zabil blisnego swego nye chczø..., ten do gednego s tich myast vczecze a ziw bødze, aby snad bliszni onego, gegosz iest krew przelana..., <nie> gonilby gego y vsczignøl, bilaliby dyalsza droga (si longior via fuerit) *zabilliby dvszø gego, ienze nye iest vinyen szmyerczi 1455 BZ (1) - BZ Deut 19, 6
3. dalszy (o czasie) 'późniejszy' - 'posterior'
  • Iakom tim kmeczom, za gesch pan Moscicz ranczil, ne dawal dalschego roku nisz ten, na ktori mi pan Mosticz ranczil 1418 TPaw VII - nr 400
4. dalszy (o czasie) 'dłuższy' - 'longior'
  • A gdysz zabrzni zwyøk trøbny dalszy y przemyenny (insonuerit vox tubae longior atque concisior) w vsv waszich *brznyøcze, wzvola wszistek lvd wolanim przewyelikiim a mvri myeskye ze dna syø przewroczø 1455 BZ (1) - Jos 6, 5
5. o pokrewieństwie 'niebliski' - 'remotiore coniunctus cognatione'
  • Sząly od szebye ro<z>dnye dalyeczi (si autem sunt distantes), nye gynszą, iano trzech lyath dawnosczy<ą> bandze mocz odbicz obwynyoni 1449 Sul (1.1) - 18
  • W them gymyenyv... gynszy przyrodzeny alybo dalszy w rodzayv odzirzą namyasthnoscz (alii consanguinei, licet remotiores in linea, obtinent successionem) 1449 Sul (1.1) - 49
Połączenia wyrazowe
daleki przychodzień
1. 'obcokrajowiec'dalszy dzień, dzień dalszy
2. (w terminologii prawniczej) 'termin sześciotygodniowy, a specjalnie ostatni dzień tego terminu'dalszy rok, rok dalszy
3. (w terminologii prawniczej) 'termin sześciotygodniowy, a specjalnie ostatni dzień tego terminu'
  • Iacom ya iesdzyl ot pana Przybislawa do pana *Wyanczincza, aby przyąl rok dalssy…, a on przyąl rok opusczyw pirzwy rok 1426 Kościan - nr 1162
  • Chczemi..., abi przes tho pozwanye kthorymkolye obyczayem nye wczązany a nye kolathany (sc. kmiecie), rozvmney ('rozumiej') na dalsze roki 1449 Sul (1.1) - 26
obchodzić z daleka
4. przenośnie 'mówić niebezpośrednio, niedokładnie, niejasno'
  • Sic stulti sunt omnes, qui veniunt ad confessionem et ocultant peccata, vel ita obscure, albo obchodzy s daleka, vel ita curiose dicendo, quod sacerdos non potest scire, quid intendat. Non potest medicus wlnerato sufficienter consulere, nisi wlnus viderat ca 1500 GlKazB I (1.1) - 66
od daleka
5. 'ze znacznej odległości, z daleka'
  • Bo wysoky Pan, a smerna ogløda, a wysoka od daleka znage (alta a longe cognoscit) ca 1400 Fl - 137, 7
z daleka
6. 'ze znacznej odległości, z oddalenia'
  • Pane..., vrozumal ges misly moge z daleka (intellexisti cogitationes meas de longe), drogø mogø y povrozek moy wybadal ges ca 1400 Fl - 138, 2

Zapożyczenie

–

Uwagi

Hasło zawiera materiał wydrukowany w Sstp pod hasłami Od daleka oraz Z daleka.

Bibliografia

–

Odsyłacze

–

Sstp

Sstp II 19b
PDF

Errata

-

Jak cytować?

BLŚP, hasło nr 2701, www.blsp.ijp.pan.pl, [dostęp: 21-04-2025 r.]
oprac. MK
Wszelkie prawa zastrzeżone 2024 © Baza Leksykalna Średniowiecznej Polszczyzny