Wysoki

w opracowaniu

nr hasła: 2144

Fleksja

przymiotnik
Widok zaawansowany
stopień: równy

przypadek liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik wysoki
wysoka
wysokie
dopełniacz wysokiego
wysokie
wysokiej
wysokiego
celownik wysokiemu
-wysokiemu
biernik wysoki
wysokiego
wysoką
wysokie
narzędnik wysokim
wysoką
-
miejscownik wysokim
wysokiej
wysokiem
wysokim
wołacz wysoki
--
przypadek liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik wysocy
wysokie
-
dopełniacz -wysokich
-
celownik ---
biernik wysokie
wysoki
wysokie
wysoka
wysokie
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
stopień: wyższy

przypadek liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik wyszy
wysza
wysze
dopełniacz wyszego
wyszej
wyszego
celownik wyszemu
--
biernik wyszego
wyszy
-wysze
narzędnik wyszym
--
miejscownik -wyszej
wyszem
wyszym
wołacz wyszy
--
przypadek liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik wyszym
--
dopełniacz wyszych
wyszych
-
celownik ---
biernik wysze
-wysze
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
stopień: najwyższy

przypadek liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik najwyszy
nawyszy
nawysza
nawysze
dopełniacz najwyszego
nawyszego
nawyszszego
nawyszej
-
celownik nawyszemu
-najwyszemu
biernik nawyszego
nawyszą
-
narzędnik nawyszem
nawyszszym
-nawyszym
miejscownik ---
wołacz nawyszy
--
przypadek liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik -nawysze
-
narzędnik nawyszemi
--
miejscownik --nawyszych
wołacz nawyszy
--

Semantyka

Definicje
por. Sstp
  • Doufanye zayste wyelyke bødze przed nawisszim Bogem ialmuszna wszitkim tym gisz iø czinyø (fiducia magna erit coram summo Deo, eleemosyna omnibus facientibus eam) 1455 BZ (1) - Tob 4, 12
  • Excelsa vyschokye *colicoli poganskye (aedificaverunt excelsa Topheth Jer 7, 31) 1471 MamKal - 209
  • Ne wspladzaycze molwycz *wysøkych rzeczy pochwalayøcz se (nolite multiplicare loqui sublimia, gloriantes I Reg 2, 3) ca 1400 Fl - Ann 4
  • Rarogowy dom woywoda yest gych, gori wissoke (montes excelsa) gelenyom opoka ca 1400 Fl - 103, 19
  • Statuerunt eum supra pinaculum na vysokym myesczv templi 1456 ZabUPozn (1) - 112
  • Chwalcze Pana Panw...Gen wywodl Yzrahel z posrzod gych W røcze moczney y w ramenv wysokem ca 1400 Fl - 135, 12
  • Tamo Beniamin iunoszka w misly wisokey ca 1400 Fl - 67, 29
  • A trece gy uidal Ezechiel na uisokem stolcy sedøcego XIV med. Kśw - dv 17
  • Y bødø wolacz slvdzi kosczelni a rzekøcz kv wszem møzom Israhel wiszokim (excelsa voce) 1455 BZ (1) - Deut 27, 14
  • Dobrze yest chwalycz Boga y spyewacz ymyenyu twemu, Wyssoky (altissime) ca 1500 Puł - 91,1
  • Postawyl gy (sc. lud jego) nad wyssokø zyemyø (super excelsam terram Deut 32, 13), aby yadl owocz polny ca 1500 Puł - Deut 18
  • Anno szwyatha, przesz plodu thwego thak wyszokye podnyeszenye vprosz nam laszkawe wysluchanye 1482-1483 MW - 88v
  • Weszø wisokø stawi na nebesech ca 1400 Fl - I Prol 2
  • W gnewe rozdrasznali sø wisokego w przezwodzu i Ikusili sø Boga w serczoch swogich ca 1400 Fl - 77, 20
  • Wszechmogączy Bosze, kazy thy offyery donyescz przyez racze swantego angyola Twego na wysoky oltarz Twoy przyed oblyczem Bozey moczy Thwogey XV p. post. Msza VIII - 61
  • Y pacz bødø ymenu Gospodnowemu barzo wisokemu ca 1400 Fl - 12, 6
  • Putabam certe, carissima, ni turberis manu, nasu vicinoque oculo estimativam, eminentem wiszokemu, preclaram ad racionis regulam, ad directionem ku rządu, plus te ceteris animantibus accessisse XV med. R XXIII (3) - 280
  • Burgrauius, id est supremus castellanus nawyszschy sadza grodzsky prawa wysokyego GlKórn II (7.1) - 194
  • Iusze vchwaczil iesm to przemenene prawicze twoiey wisokey (dextrae Excelsi) ca 1400 Fl - 76, 10
  • Procere wysokye (procerae longitudinis Deut 2, 21) ca 1470 MamLub - 47
  • Ya iesm, rzek,l bogowe iescze y sinowe wisokego wszistczy (filii Excelsi omnes), wy zaprawdø iaco ludze mrzecze ca 1400 Fl - 81, 6
  • Pamøtaycze, ysze vysoke (excelsum est Is 12, 5) ymø gego, poyce Gospodnv ca 1400 Fl - Is 5
  • Ten tho krol neba y szeme, genszecz gest barszo vyszoky, gegosczy visokoscy nigeden a angol, ani nygedno stvorzene doszøcz go ono ne mosze ca 1409 Gn - 3r
por. Sstp
  • in altissimis — w nawyschschych myesfcjeych (!), XV med. SKJ V (1) - 280
  • Bo bet po greczkv myeny szye dom po laczynye. Mymo to yescze votpyenye myedzy navyschemy doctory vyary krzesczyanyskye XVI in. Rozm - 205
  • Swiati Michale, swianti Gabriele, swiati Raphaele nawisszi poslowie y wszitcy swianczi boszy, modlczie za mnø 1482-1483 MW - 140v
  • Abrvptissimas nawysze aut naprzykrzsze scaly (super abruptissimas petras I Reg 24, 3) ca 1470 MamLub - 69
  • TEdy yeden stoyącz myedzy ymy, yen byl starszy, bo byl byskupem navysschem, ten rzekl XVI in. Rozm - 588
  • Czyebe, navyszy Boze, w Troyczy gycdyny, wszelkye sthvorzenye wszyva 1451 MacDod (10) - 102
  • Tunc assumpsit eum (sc. Jesum) dyabolus... et statuit super pinnaculum, postauil gy na navissa cąscy (leg. na nawyszą część) templi (Mat 4, 5) XV in. R XXIV (1.8) - 71
  • Vstawyenye przes oswyeczonego kszadza pana Wodzyslawa krola polskego y nawyszszego (per summum... principem) kszadza litewskego 1449 Sul (1.1) - 72
  • Y psalmy pyacz bede Ymyenyu Gospodnowemu naywysszemu (nomini domini altissimi) slawa ca 1500 Puł - 12, 6
  • Wolacz bødø ku Bogu nawiszszemu (ad deum altissimum) ca 1400 Fl - 56, 3
  • Supereminentem nawyszey laszky... aut navyączey szą vkazalem (flecto genua mea ad patrem... Iesu Christi..., ut possitis... scire etiam supereminentem scientiae caritatem Christi Eph 3, 19) ca 1470 MamLub - 287
  • Bo crol pwa w Gospodna a miloserdze Naywisszego (altissimi) ne bødze poruszono ca 1400 Fl - 20, 7
  • Roszgorzyly molwy Bosze y radø Nawyszszego (altissimi) roszdrasznyly ca 1400 Fl - 106, 11
  • O, quam nobile est istud regnum altissimum nawysze XV med. GlWroc - 78v
  • Primo tangitur excellens nawysza materia nostri salvatoris XV med. GlWroc - 19ra
  • Y poznaiø, ysz ymø Tobe Bog · Ty sam naywiszszi na wszey zemy (Altissimus in omni terra) ca 1400 Fl - 82, 17
  • Oswøcil iest przebitek swoy nawiszszy(sanctificavit tabernaculum suum Altissimus) ca 1400 Fl - 45, 4
  • Iesus obezryavschy szye, yako sobye czy ystzny lyczemyernyczy vybraly vyssche myescza nad yny lud, począl movycz przyklad knym XVI in. Rozm - 380
  • Ysz gdi nyekthorzy onye, kthoree nyerzaadi a owyelghee dowynyenya k naszemv sandv pozwaany biwaya, myanvya pani y ktorekolye gych viszee 1449 Sul (1.1) - 28
  • Yakosz thy myal sze mna posadzycz yednacze w pyathek przeth Svyatha Troycza... podia vysych kxyąk 1480 ZapWarsz - nr 1507
  • Martinus... placuit deo... per fidelitatem respectu superiorum, viszszich, per pietatem respectu coequalium 1461-1467 Serm - 323r
  • Quod inferi, nysszy, quod superi,vysszy, expectant 1456 ZabUPozn (1) - 101
  • Strofugely kto ortel w szande, to ma woyth szwyedzenym przyszasznyczym popyszacz y ortela tego szya dowyedacz w wyszym prawye ca 1480 OrtOssol - 53va
  • Woyth ysz szwedzenym przyszyasznykow popyszacz y poszlacz, y ortela tego szye dowyedzyecz w wyszem prawye podlug praua ca 1500 OrtMac - 29r
  • Turres doctores sunt, summa gallus in arce, gl. in summitate turris na vyszey wyeszy, pervigil est doctor XV p. post. PF III (2) - 288
  • Tedy y powyadacz przed wyszym wylozonem szadem ca 1500 OrtMac - 37v
  • Yesu Xpe, thy vyschy kaplanye (summe sacerdos) y pyrwy byskupye! XVI in. Naw - 103
  • Adiudicauimus ius supremum vlg. wissze prawo 1406 KodWP V - 94
  • Owa Pan vibral czø dzysz, aby byl gemv lvd wlostni, iakosz gest movil tobye aby ostrzegal wszego przikazanya gego i yvczini czø visszego wszech narodow (excelsiorem cunctis gentibus) 1455 BZ (1) - Deut 26, 19
  • Yako Jan swe se<s>trze Jutcze... ne dal pysacz listw na pøcz grziwen na wiszy piat 1403 Kal - 104
  • Thedy ten ma nayacz gym ortel yszlacz szam szthym ortelem tham gdzye szye szlacz ma, to yesth kv wyszemu stolczv ca 1500 OrtMac - 29v
  • Grabya uel woyth vyszschego prawa — comes XV p. post. OrtCel - 2
  • Jakom ya sedzyal na occzisnye swey Wyerzvchovye leg. w Wierzuchowie) thego czasv, kyedym byl dzelczą myedzi Sczepanem y Michałem s Pyelaskova podlvk vyschey skazny y rothy 1461 (1496) ZapWarsz - 1667
  • Iacosmi vissego posagv Dzychne... ne roczili, nis iaco Katherzine 1405 Pyzdr - 263
  • Superior vysze XV p. post. R XXV (1.6) - 174
  • Labrum warga viszsza ca 1420 WokTryd - 352
  • Gospodzin w Syon weliky y wiszszy nade wszemi ludzmi ca 1400 Fl - 98, 2
  • Attonitos vyszokye a. gromem srzesnony ca 1470 MamLub - 120
  • Bo wysoky Pan a smerna ogløda, a wysoka od daleka znage ca 1400 Fl - 137, 7
  • Zwiastuiø... mocz twoiø y sprawedlnoscz twoiø, Bosze, asz w wisoke, iesz ies vczinil, welicosci (usque in altissima, quae fecisti, magnalia) ca 1400 Fl - 70, 21
  • Super Eminentes nad viszoky ca 1470 MamLub - 202
  • Celsi vertices wisoczi wirzchouie 1444 R XXIII (13) - 302
  • A alta sub rupe — poth wyszoką skalą XV med. Zab (18) - 515
  • Excellens nobilitae vyszoka dachethnoscz XV med. R XXV (1.4) - 153
1. 'znajdujący się ponad czymś, w górze, w górnej części czegoś, ponad otoczeniem, górny' - 'superior, celsus, sublimis'2. 'stojący w jakiejś hierarchii ponad innymi, nadrzędny' (o człowieku, też o Jezusie, aniołach i świętych) 'godny czci, mający szczególne uprawnienia' - 'dignitate superior' (de homine, etiam de Christo, angelis, sanctis) 'dignus, illustris, magnus, superus'
  • Then czy bądzye vyelyky a szyn navysszego bądzye vezwan (hic erit magnus, et Filius Altissimi vocabitur Luc 1, 32) XV p. post. EwZam - 2r
  • Primas dicitur primus in populo eyn furst vel proprium nomen panycz navyschy ca 1500 WokLub - 106r
Połączenia wyrazowe
pod nawyszym prawem
3. (o dokumencie) 'pod najważniejszą pieczęcią'nawyszy pisarz
4. 'najwyższy rangą pisarz, przełożony kancelarii'

Zapożyczenie

–

Uwagi

W wykazie form Sstp przyjęto umownie postać z -sz-, ponieważ grafika nie zawsze pozwala na rozróżnienie form z -sz- i -szsz-.

Bibliografia

–

Odsyłacze

–

Sstp

Sstp X 562a
PDF

Errata

-

Jak cytować?

BLŚP, hasło nr 2144, www.blsp.ijp.pan.pl, [dostęp: 21-04-2025 r.]
oprac. JD
Wszelkie prawa zastrzeżone 2024 © Baza Leksykalna Średniowiecznej Polszczyzny