Śmiertelny, Śjertelny, Śmirtelny

w opracowaniu

nr hasła: 2025

Fleksja

przymiotnik
Widok zaawansowany
stopień: równy

przypadek liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj nieznany/wspólny
mianownik śmiertelny
śmiertelna
śmiertelne
-
dopełniacz śmiertelnego
śmiertelnej
śmirtelnego
-
celownik śmiertelnemu
śmirtelnej
--
biernik -śmiertelną
śmirtelną
śmiertelne
-
narzędnik śmiertelnym
---
miejscownik -śmiertelnej
śmiertelnem
-
wołacz ----
przypadek liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj nieznany/wspólny
mianownik ----
dopełniacz ----
celownik ----
biernik ----
narzędnik ----
miejscownik ----
wołacz ----
przypadek liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj nieznany/wspólnyrodzaj przymnogi osobowy
mianownik -śmiertelne
---
dopełniacz śjertelnych
śmiertelnych
śmirtelnych
---
celownik ----śmiertelnym
biernik -śmiertelne
śmiertelna
śmiertelne
-
narzędnik śmiertelnymi
----
miejscownik -----
wołacz -----
stopień: wyższy

przypadek liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj nieznany/wspólny
mianownik ----
dopełniacz ----
celownik ----
biernik ----
narzędnik ----
miejscownik ----
wołacz ----
przypadek liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj nieznany/wspólny
mianownik ----
dopełniacz ----
celownik ----
biernik ----
narzędnik ----
miejscownik ----
wołacz ----
przypadek liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj nieznany/wspólnyrodzaj przymnogi osobowy
mianownik -----
dopełniacz -----
celownik -----
biernik -----
narzędnik -----
miejscownik -----
wołacz -----
stopień: najwyższy

przypadek liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj nieznany/wspólny
mianownik ----
dopełniacz ----
celownik ----
biernik ----
narzędnik ----
miejscownik ----
wołacz ----
przypadek liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj nieznany/wspólny
mianownik ----
dopełniacz ----
celownik ----
biernik ----
narzędnik ----
miejscownik ----
wołacz ----
przypadek liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijakirodzaj nieznany/wspólnyrodzaj przymnogi osobowy
mianownik -----
dopełniacz -----
celownik -----
biernik -----
narzędnik -----
miejscownik -----
wołacz -----

Semantyka

Definicje
por. Sstp
  • Quid, gl. sc. ego satan, referam plura fregit, gl. sc. ipse Ihus, necis fert mortifragos, smyertelne vice restituendo sue 1466 R XXII (1.1) - 26
1. 'odnoszący się do śmierci, towarzyszący śmierci' - 'ad mortem pertinens, mortem comitans'
  • Smyertelne nyepamyaczy XV p. pr. R XVI - 340
  • Mozely czlowyek zarobyone albo gyne szwe gymyenye odkazacz albo oddacz po szwey szmyerczy, szlowye testamenth s tego vczynycz na szwey szmyerthelney posczyeley ca 1480 OrtOssol - 61vb
2. 'przynoszący, powodujący śmierć (fizyczną lub duchową)' - 'mortifer, mortem (carnalem vel spiritualem) afferens'
  • Criminale nephas szmyerthelna przegroza XVI in. OrtZab - 528
  • Regia dum medio brachia nexa vident lletiferum, smyertelną, forti iaculum vibrare lacerto XV p. pr. R XVI - 337
  • Signum est mortiferum: smyrtelnego, si quid biberint, non eos nocebit (Marc 16, 17–18) XV p. pr. ŚlPolW (5.2)
  • Gaudium vero mundi est mortiferum smertelne XV med. GlWroc - 35r
  • In iudicium banitum allati sunt homines qui detenti, yąnczy, sunt pro homicidio et wlneribus monomochalibus, smyertelne, in facto manifesto 1455-1460 OrtRp - 41ra
  • Bancz to stary albo mlody, sząthny (leg. żadny) nye udze szmyertelney skody 1463 De morte - 272va
  • A wszdy konyecz themv bandze, gdy lekarsz w mey scolye szandze, bovyem *przyczyw szmyrtelney sczodze nye naydze szelya na ogrodze 1463 De morte - 274v
  • Czom vczinyl, thom vczinil za yego poczathkyem, gdy przischeth na ymyenye moge y zadal my raną wloczną szmyrthelną 1471 ZapWarsz - nr 3035
  • Pesticus (…), suchtig, pestiferus idem szmyertelny ca 1500 WokLub - 99v
3. 'podlegający śmierci, taki, który musi kiedyś umrzeć' - 'morti obnoxius, cui moriendum est'
  • Mortalis in statu vite presentis szmyertelny XV med. R XXIII (3) - 279
  • Ecce isti reges venerunt querere puerum mortalem, in stabulo iacentem szmyertelnego, w stayny lezaczego XV med. SKJ V (1) - 268
  • Chrystus pan... ludziom śmiertelnym radość zjednał XV p. pr. R XIX (18)
  • Nyektorzy mynyą to vkazanye slavy boskyey na povyetrzv bylo ogarnyono svyatlosczyą, a nye w czyelye, ktore myal on tedy (sc. Jezus) smyertelne (mortale) XVI in. Rozm - 367
  • V czyelye szmyertelnem (in carne mortali) vkazal Bog svą slava nyesmyertelnosczy XVI in. Rozm - 368
4. 'taki, który przemija, doczesny' - 'qui praeterit, temporaneus'
    Połączenia wyrazowe
    grzech śmiertelny, śjertelny
    1. 'grzech, którego popełnienie grozi według pojęć religijnych utratą zbawienia'
    • Abi nye cinili grzecha smyertelnego (peccatum mortiferum) 1455 BZ (1) - Num 18, 22
    • Thego szya szpoyądam…, czom grzeszyl, yszem nye popelnya<ł> szyethmorgą myloszyerdzą bozego na szglądzenye szyedmy grzech<o>w szyerthelnych XV ex. Spow (6)
    śmiertelna zboża
    2. 'dobra doczesne'
    • Hostis Herodes impie Xpum venire qui times non arripit mortalia nye chwathacz (leg. nie chwata-ć) szmyertelna sboza qui regna dat celestia XV med. SKJ V (1) - 268
    śmiertelny grzech
    3. 'grzech, którego popełnienie grozi według pojęć religijnych utratą zbawienia'
    • Raczi dacz, abi w ten dzen… ku zadnemu nye sklonilibiszmi se szmiertelnemu grzechowi 1482-1483 MW - 13r
    • Braczya y syosthry… thego zakonv nye ssą povynny tho dzyelaczi pod smyerthelnym grzechem any ssą obovyązany 1484 Reg - 17r
    • Davam sya vynyen Bogv *wszechmogocemv… syemny szmyertelnych grzechow XV ex. Spow (3)
    • Szpowyadam szya Bogw Oczczv…, czom grzeszyl szyedmya szmyerthelnymy grzechy XV ex. Spow (6)
    śmirtelne rzeczy
    4. 'dobra doczesne'

    Zapożyczenie

    –

    Uwagi

    –

    Bibliografia

    –

    Odsyłacze

    Sstp

    Sstp IX 30a
    PDF

    Errata

    -

    Jak cytować?

    BLŚP, hasło nr 2025, www.blsp.ijp.pan.pl, [dostęp: 21-04-2025 r.]
    oprac. MF, MK
    Wszelkie prawa zastrzeżone 2024 © Baza Leksykalna Średniowiecznej Polszczyzny