Bliski

w opracowaniu

nr hasła: 15124

Fleksja

przymiotnik
Widok zaawansowany
stopień: równy

przypadek liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik bliski
blizek
bliska
-
dopełniacz -bliskiej
bliska
celownik ---
biernik --bliskie
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik bliscy
-bliska
dopełniacz bliskich
--
celownik bliskim
--
biernik ---
narzędnik bliszymi
--
miejscownik ---
wołacz ---
stopień: wyższy

przypadek liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik bliszy
bliższy
blisza
bliższa
bliższe
dopełniacz bliższego
bliższej
-
celownik bliszemu
bliższej
-
biernik bliższego
bliższy
-blisze
narzędnik ---
miejscownik bliższem
--
wołacz ---
przypadek liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik bliszy
bliższy
--
dopełniacz bliszych
bliższych
--
celownik bliszym
bliższym
--
biernik bliższe
--
narzędnik ---
miejscownik bliszych
--
wołacz ---
stopień: najwyższy

przypadek liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik nabliższy
nabliższa
-
dopełniacz nabliższego
nabliższej
-
celownik nabliższemu
--
biernik --nabliższe
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---

Semantyka

Definicje
1. o miejscu 'niedaleki' - 'vicinus'
  • Cyrzpyąnczy skodą oth popaszce zytha a konye albo skoth zayathi przes nocz chowawszi, do blyszsey obori kastellanskey alybo xanszkey dopąndzycz mayą 1449 Sul (1.1) - 13
  • Ysze cząsthokrocz thaczy nyevolny, rąkv panow szwogych vczyekayącz…, v obczych zemyan y v sząszadow… noczowani bywayą y chowany…, thegodla gdyby thaczy v kogo pothem noczowany byly a chowany, then tho ma ye wstrzymacz a w dworze krolewskem bliszszem oszwyathczycz a powyedzecz, ysz thake ma wsczagnyone a chowa 1449 Sul (1.1) - 82
  • Pan Bog nasz movil iest k nam na gorze Oreb, rzekøcz: Dosicz macze, zescze na tey to gorze przebiwali. Wroczcze syø a poydzcze kv gorze Amoreyskey y k gynem[v], ktores to gey bliska sø (quae ei proxima sunt), pola, y kv goram, y k nissim myesczom przeciw polvdnyv 1455 BZ (1) - Deut 1, 7
  • Gdisz bødze nalezona marcha czlowyeka zabitego... a bødze nye vyedzano, kto iest vynyen w zabitem, vinidøcz wyøczszi vrodzenim y sødze twoy y zmyerzø od myasta tey marchi wzdal wszistkich myast okolo, a ktores nablisse z nich (et quam viciniorem ceteris esse perspexerint), vsrze ten starszi z myasta, wyeszmye ialoviczø s stada... y wyodø yø w dol... y srzerzø w nyey (pro nyem) gardlo ialoviczi 1455 BZ (1) - Deut 21, 3
  • Gestlybi zgrzeszil przecyw tobye... a roznyewalbi syø na nye y podalbi ge nyeprzyiacyelyom, iszebi ge wyedly iøte do zemye dalekey albo blyskey (in terram longinquam, vel certe quae iuxta est)..., a obroczillybi syø k tobye w czalem syerczv swem y we wszey duszi swey w zemy iøczstwa swego..., Ty vsliszich... modlytwi gich 1455 BZ (1) - II Par 6, 36
  • Gdy kto dzewcze, maszathcze, wdowie abo ktoreykole szenysczysnye na drodze, na polu, w lesye, w domv, we wsy gwalth vczyny a gdy taka szensczysna, byesząncz do nablyszszey wsy (ad villam viciniorem veniens), placzącz bądze powolawala gwaltownyka, w ktorey acz znaky gwaltv badą nalesony y tesz kmyecze gwaltv wolanego doswiathcza, tedy taky na naszey y na przyaczol mylosczy ma bycz 1456-1470 Dział - 292r
  • Acz kto swynye w czudz lyas na szolądz pvsczy kromye woley, tedy ten, czyg gest lyas, za pyrwy raz ma wzącz gednego wieprza, a za wtory dw wieprzv, a za trzeczy wszystky swynye zayąwszy, ma dacz naszemv dworv nablyszschemv (ad domum nostram magis vicinam), ktore s namy na poly ma rozdzelycz 1456-1470 Dział - 294r
2. o czasie 'niedaleki' - 'proximus'
  • Iaco mi Bartel dal na pithanye o zemski vclath do nabliszszego sandu 1428 ZapWarsz - nr 2877
  • Si predictas hereditates… non exemeremus ad festum prefixum Natiuitatis…, Iohannes potest beneuole predictam pecuniam apud Iudeos… acquirere aczby... dzedzini... ne wykupilibichom na bliske Narodzene Christusovo, tedy namen<ion>y moze dobrowolne namenone penødze v Szydow… nacz leg. nać 'najść') ca 1428 PF I (5.1) - 482
  • Lyatha narodzenya bozego tissyancz cztirzistha dzyesyanthego w Warschewye… w ponyedzalek blisschi po nyedzyeli Iudica… mi Ian, s Boga mylosczy starsche xanzan mazowesskye… vstawyami 1450 Sul (1.2) - 101
  • Iako mnye vynowath Andrzey po Katherzynye, dzewcze swey, poschagv *cythyrnaszthe kop... na Boze Narodzenye blysze 1461 ZapWarsz - nr 1122
  • Nye chczely... odpowyedacz they (pro ten), na kogo then dlug zaluyą, na blysze <trzy> przydacze sandy..., tedy maya to stoyacze gymyenye podacz temv, czo zaluge o szwoy dlug w trzech blyszych szandzech ca 1480 OrtOssol - 68rb
  • Panye, wyslvchay modlithwa moyą, bo yvz poznawam czasz moy bycz blisky XVI in. Naw - 79r
3. o pokrewieństwie 'ścisły, bezpośredni' - 'propior, proximus'
  • Wstawyami, aby czy tho dvchowny zzaaczi… ymyenye oczciznnee trzymayaczi z namy gycz oczwyscze myely na kaszdee woyni podlug przerzeczonego gymyenya dostatkv, alybo tha tho gymyenya blyszszey swey braczy layczkey layczkey (proximis suis fratribus laicis) mayą spvsczicz a gych szą wyrzecz 1449 Sul (1.1) - 23
  • Vstawyamy, aby gdy bracza abo przyaczele blyszszy abo daleczy (fratres vel amici, consanguinei vel remoti) rozdzelayą syą, a w tem dzale bądą myeszkacz przez trzy lyata y trzy myesyącze w mylczenyv…, tedy <kto> tako zamyeszka, przerzeczoną dawnosczą ma mylczecz 1456-1470 Dział - 287r
  • Proxima cognata nablyszscha rodzyczka XV p. post. GlKórn II (7.1) - 200
4. o stosunku prawnym 'ten, któremu się według prawa (pokrewieństwa lub innego) należy pierwszeństwo' - '(propinquitatis sive alio quodam) iure proximus'
  • Iaco sse wrzuczili w tø dzelniczø na nassø dzerzawø, a mismi taco blisczi iaco i nass strig 1386 HubeZb - 61
  • Iaco Derzsek po yego *ocze *czocze blischy gest kv *Klonov[f]czv nysz Paszek po swich starsich 1399 Kościan - nr 119
  • Iaco to swatczø, iaco Dzerszek yest krwø bliszszi ku Clonowczu y ku Szacowu nisz Ramsz 1406 Kościan - nr 310
  • Yako Blaszey iest tako blisek ku Kothoyeczsku yako Sechna, Lutka, Anna y Yagnyeszka 1418 Kal - nr 630
  • Ysze Nastcze przynoszony penandze do Starcowcza pyancz a dwadzescza grzywen gyey maczerzysny, czsosz szye gey pusczysnø dostalo, ku ktorim penandzem ony sø blyszy, Stanislaw a Pacoslaw 1418 Pyzdr - nr 556
  • Ta dzelnicza yest mi blisza crwø nisze Ianowy 1419 AKPr VIIIa (2) - 147
  • Czso gest ziscala pyenyandzi..., to gest ona blisscha k nym po sszvem striyu... nisz Rogala 1424 TPaw VII - 384
  • Tho dzyeczyą yest blyssze dokazacz szwych lath szwadeczthwem szwey mathky albo stryka, albo gynnych ludzy, czo o thym mowyą y wyedzą ca 1500 OrtMac - 65v
Połączenia wyrazowe
z bliska
por. Sstp
  • Vsrzø gy, ale nye nynye, opatrzø gy, ale nye s bliska (videbo eum, sed non modo, intuebor illum, sed non prope) 1455 BZ (1) - Num 24, 17
Formy wyrazu w funkcji innych części mowy
bliski, bli(ż)szy, nabli(ż)szy (rzeczownik)
'krewny'
  • Tochna ku they dzelnicze trzeczey czøsczi, cso yø w uene dzirzala Yagneszka po swem oczczu, yest bliska 1399 HubeZb - 96
  • Iako czszo yest penødzy pan czessznik ne dal wøczey, yedno to, czszo gych opat przet pani poloszyl, a s thich penødzy dwadzeszcza grzywen na pogrzeb, trzydzeszczy conuentowy, a osthatek bliszim 1412 RtKon - nr 317
  • Pyotr samowtor ranczil opacziszy y conuentowy za blyssze, ysze ty copcze myali stacz przese trzi latha pocoyne 1425 Kal - nr 915
  • Duchowny z gymyenya oczczyznego na woyną sluzicz albo gymyenye blyszkym (proximis) spvsczicz szan (leg. są) povinni 1449 Sul (1.1) - 7
  • Szastawyoną dzedzyną zastawcza alybo nablysszy (proximior) do trzydzesczy lyath bąndze mocz wykupycz 1449 Sul (1.1) - 12
  • Kmyecz kmyecza zabyiącz, themv, gemv prawo przykaze, za wyną cztyrzi grzywni, a blyszszym za glową szescz grzywyen zaplaczycz bąndz przyczisznoon 1449 Sul (1.1) - 13
  • Gdze wąnthpyenye gest o mązzoboystwye, iako gdi nye wyedzecz, ktho zabyl, panstwo nye ma kogo gabacz, alye blyszszy, acz mogą, o glową rzecz konacz bandą 1449 Sul (1.1) - 13
  • Iakom ia... nye oral... na vyenye *nyeboszky Anny Voczyechovey[h] s Rudnika..., kthore vyano on okupyl s przyszvolenyen (pro przyszvolenyem) blyszych 1474 ZapWarsz - nr 1384
  • Azaly my nye mamy podobnye tho gymyenye dzyerszecz y oszagnacz swymy (leg. z swymi) blyszymy sz naszym prawem nyszlyby ktho nam ge mogl odwyescz starym thu bydlaczym szwyadzecztwem ca 1480 OrtOssol - 44va
  • Ktory by myedzy nymy vmarl pyrwey, tego rzeczy y dobrą mayą ostacz temv, czo szostanye *nyedzy nymy zyw besz wschey prawey odmowy gego blyskych ca 1480 OrtOssol - 48va
  • Ten psalm powyada, yze Cristus czassu męky swoyey od przyaczol y blysszych swych opuszczon byl ca 1500 Puł - 37 arg.
bli(ż)szy (rzeczownik)
'bliźni'
  • Ne poząday zony *thwogo blysshego (non concupisces uxorem proximi tui Deut 5, 21) ca 1420 Dek I (3)
  • Nye mow n[y]a szwego blissego szwadecztwa falszywego (nec loqueris contra proximum tuum falsum testimonium Deut 5, 20) XV p. post. Dek III (22)
  • <Aczby> ktho chczącz zastapyl blyszemv szwemv <i> zabyge gy, [y] od mego oltharzą odlączycz (pro odlączysz), slowye wydasz gy, asz vmrze (si quis per industriam occiderit proximum suum, et per insidias, ab altari meo evelles eum, ut moriatur Ex 21, 14) ca 1480 Kałużn (1.1.1) - 6v

Zapożyczenie

–

Uwagi

Hasło zawiera materiał wydrukowany w Sstp pod hasłem Z bliska.

Bibliografia

–

Odsyłacze

–

Sstp

Sstp I 99b
PDF

Errata

-

Jak cytować?

BLŚP, hasło nr 15124, www.blsp.ijp.pan.pl, [dostęp: 21-04-2025 r.]
oprac. MK
Wszelkie prawa zastrzeżone 2024 © Baza Leksykalna Średniowiecznej Polszczyzny