Światły

w opracowaniu

nr hasła: 11774

Fleksja

przymiotnik
Widok zaawansowany
stopień: równy

przypadek liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik światły
światła
światłe
światło
dopełniacz -światłej
-
celownik -światłe
światłej
światłemu
biernik światły
światłą
światłe
narzędnik --światłym
miejscownik światłem
--
wołacz -światła
-
przypadek liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik światłe
światłe
światłe
dopełniacz ---
celownik ---
biernik światłe
-światłe
narzędnik ---
miejscownik --światłych
wołacz ---
stopień: wyższy

przypadek liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik -światlejsza
świetlejsza
-
dopełniacz --świetlejszego
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz -świetlejsza
-
przypadek liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik światlejszy
--
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
stopień: najwyższy

przypadek liczba pojedyncza
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik naświetlejszemu
--
biernik --naświetlsze
narzędnik --naświetlejszym
miejscownik naświetlszem
--
wołacz -naświetlejsza
-
przypadek liczba podwójna
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---
przypadek liczba mnoga
rodzaj męskirodzaj żeńskirodzaj nijaki
mianownik ---
dopełniacz ---
celownik ---
biernik ---
narzędnik ---
miejscownik ---
wołacz ---

Semantyka

Definicje
1. 'jaśniejący światłem (materialnym lub niematerialnym), promieniejący, świecący, lśniący, błyszczący' - 'splendens, fulgens (lumine materiali vel immateriali), radians, lucens, micans'
  • Kazn bosza swatla (praeceptum Domini lucidum) osweczaiøcza oczy ca 1400 Fl - 18, 9
  • Moyszeszu, tocz ga tobe pouedam, iscy ga iutrze do czebe <w> svathlem oblocze (in caligine nubis Ex 19, 9) prydø ca 1409 Gn - 174v
  • Mater Domini speciosa…, clarior aurora…, wyborna Mathuchno Bosza…, o zorza swyetleysza ca 1420 R XXV (2.40)
  • Nivei pudoris swiatley czistosczy (o nimis felix..., nesciens labem nivei pudoris) 1444 R XXIII (13) - 308
  • Largire clarum vespere, gl. lucidam horam nonam swiatla wieczerna godzina dziewatha (largire lumen vespere, quo vita nusquam decidat) 1444 R XXIII (13) - 308
  • Inter ea, que in die lucent, nichil splendidius, swyethleyschego, sole XV med. SKJ V (1) - 278
  • S oblokv promyen wystapyl, szlvncze szyebye (leg. z siebie) yest wypusczyl, szlvncze szvyathle przesz zachoda 1453 R XXV (2.1.4) - 13ra
  • Tales in primitiva ecclesia sicut Nazarei fuerunt candidi, fuerunt… nive candidiores et lacte nitidiores vlg. szwatleysy 1470 GlPolB (1.2) - 24
  • Sicut sol omnibus sideribus celi est clarior, sic ipsa (sc. Maria) omnibus sanctis et angelis est illuminosior swyathleysza XV p. post. R XXV (1.6) - 180
  • Oczy yey (sc. Maryi) svyąte, byale, naslyczne, podobne, barzo krasne, svyatle (decore clareque lucentes) y dzyvno nadobne XVI in. Rozm - 20
  • Bo yedno szyą Iesus narodzyl… nathychmyast pokazala <się>… gvyazda vyeczscha y svyetleyscha (maior atque clarior haec stella rutilabat) <miedzy> ynszymy gvyazdamy XVI in. Rozm - 67
  • Malo schyrokye oczy myal (sc. Jezus) a svyatle (parum latus atque lucens color) XVI in. Rozm - 149
2. 'jasny, odznaczający się lśniącą białością' - 'clarus, candidus'
  • Audi, quam graciosa miloscziwe sit illa facies… audi eciam, quam clara swatle sit illa facies! XV med. GlKazB III (1) - 22
  • Cum ergo videret (sc. Maria) eum sic plenum sangwine, crines suos candidos, swyathle extrahere cepit, manibus amplectens crucem 1476 AKLit III (7) - 108
  • Zyly yego (sc. Jezusa) a czelyvsczy yego ty szą vyelmy svyatle (genae... splendidae fuerunt et maxillae) a dzyvno crasne XVI in. Rozm - 150
  • Zamby yego (sc. Jezusa) byly sylno byale, yako abur svyątle (velut ebur candidum) a yako snyeg lysczącze XVI in. Rozm - 151
3. 'okazały, wspaniały' - 'splendidus, magnificus, lautus, clarus'
  • Vwrozy spadli sø mne w swatlich, bowem dzedziczstwo moie swatlo iest mne (funes ceciderunt mihi in praeclaris, etenim hereditas mea praeclara est mihi) ca 1400 Fl - 15, 6
  • Kelich moy vpawaiøczi, kaco swatli (praeclarus) iest ca 1400 Fl - 22, 7
  • Milites in suo clarissimo palacio valeczni ludze w swem naswietlschem przebitku (regem precemur milites, ut in suo clarissimo nos ordinet palacio) 1444 R XXIII (13) - 306
4. przenośnie 'nie zachmurzony niechęcią, gniewem, łagodny, łaskawy' - 'qui habet frontem serenam, animum placidum, benignum, minime aversum, iracundum'
  • Czolo mayanczi (sc. Jezus) nazwetlsche (frontem planam et serenissimam) z oblyczym bez wschego ssmarschczenya a bez wschey zavadi XV med. Lent - 302v
  • Ita ut eum pastores isti corporali specie viderent, veste candida, rutilanti facie et wltu iocundo, w czelnem kstalcze wydzely, w yasnem odzenyv, s blyskayączym oblyczym a szwyathlym XV med. SKJ V (1) - 261
  • Supra que propicio ac sereno, naszwyetleyszym, vultu respicere digneris… sanctam sacrificium 1476 Msza XIII - s. 66
5. ‘otoczony czcią, czcigodny, dostojny' - 'qui colitur, venerandus, illustris’6. jako tytuł grzecznościowy 'czcigodny, wspaniały' - 'splendidus, illustris'
Formy wyrazu w funkcji innych części mowy
światłe (rzeczownik)
'miejsca wspaniałe'
  • Vwrozy spadli sø mne w swatlich, bowem dzedziczstwo moie swatlo iest mne (funes ceciderunt mihi in praeclaris, etenim hereditas mea praeclara est mihi) ca 1400 Fl - 15, 6
  • In preclaris wyelmy swyatle (funes ceciderunt mihi in praeclaris Psal 15, 6) ca 1470 MamLub - 127

Zapożyczenie

–

Uwagi

–

Bibliografia

–

Odsyłacze

–

Sstp

Sstp IX 54a
PDF

Errata

-

Jak cytować?

BLŚP, hasło nr 11774, www.blsp.ijp.pan.pl, [dostęp: 21-04-2025 r.]
oprac. MK
Wszelkie prawa zastrzeżone 2024 © Baza Leksykalna Średniowiecznej Polszczyzny